Abstract:
شمسالدین کاشانی سراینده شهنامهچنگیزی یا همان تاریخ منظوم مغول از شعرای قرن هشتم هجری است. اطلاع ما از احوال و آثار احتمالیِ او بسیار اندک است. آنچه روشن است حضور او در دربار غازانخان ،(694-703ه.ق) و سلطانمحمد خدابنده، الجایتو، (703-716 ه.ق) است. شمس کاشی شهنامه چنگیزی را که به نظم شده بخشی از جامعالتواریخ است به پیشنهاد غازانخان و تایید و حمایت خواجه رشید فضلالله همدانی (645-718 ه.ق) به نظم درآورده است. اولین بار ادگار بلوشه، مستشرق فرانسوی، شمس کاشی را در جلد سوم فهرست نسخههای خطی کتابخانه ملی پاریس معرفی کرد، پس از او منوچهر مرتضوی در نشریه دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز و سپس کتاب مسائل عصرایلخانان به معرفی شمسکاشی بر پایه نسخه پاریس پرداخت. از آن پس اندک اشارهها راجع به شمس کاشی و شهنامه چنگیزی همه بر پایه نوشتههای مرتضوی است. مقاله حاضر بر اساس نسخ خطی موجود از شهنامهچنگیزی و اطلاعاتی که از وی در جُنگها و تذکرههای خطی و چاپی است به معرفی شمسکاشی و اثر او میپردازد. همچنین هویت شمسکاشی صاحب شهنامه چنگیزی را با شمسالدین کاشی شاعر قرن ششم و اوایل قرن هفتم که با هم خلط شده است تفکیک می نماید.
Machine summary:
١. ١ پیشینه تحقیق اولین کسی که به شمس کاشانی و منظومه او توجه کرد ادگار بلوشه ، مستشـرق فرانسـوی ، است که در جلد سوم نسخ خطی فارسی کتابخانه ملی پاریس معرفی کوتاهی از او دست می دهـد و هموسـت کـه در مجلـه کتابخانـه هـا (١٩٠ :١٩٠٠ ,Revue des Bibliotheques) نقاشی های نسخه پاریس شهنامه چنگیزی را تشریح می کنـد.
در سال ١٣٨٩ عباسی و راشکی علی آباد در شماره ١٦٩ مجله جستارهای ادبی مقالـه ای با عنوان «عنایت به شاهنامه فردوسی و شاهنامه سرایی در عصر فرمانروایی مغول بر ایـران » منتشر کرده اند و در آن آثار شمس الدین کاشانی و احمد تبریزی را در میزان تاثیرپـذیری از شاهنامه فردوسی مورد بررسی قرار داده و در ضمن آن به معرفی شمس کاشی پرداخته که بیشتر بر اساس نوشته های مرتضوی است .
سعید نفیسی تنها کسی است که از او با عنوان «شمس الدین محمد بـن علـی کاشـانی » یـاد می کند (نفیسی ، ١٣٤٤: ج ١/ ٢١٦) اما ذکر مأخذ نکرده است ، احتمـال اینکـه نفیسـی ایـن مطلب را از لبابالالباب محمد عوفی گرفته باشد بسیار است ، در این صـورت او نیـز بـه مانند دیگران هویت دو شمس کاشانی را خلط کرده است .
٣. ٥ نسخه های شهنامه چنگیزی در ایران اولین کسی که به نسخه های شهنامه چنگیزی اشاره کرده است محمدعلی تربیـت است ، تربیت در کتاب دانشمندان آذربایجان ذیل «احمـدبن محمـد تبریـزی » از شـهنامه چنگیزی یاد می کند و می نویسد: «نسخه ای از این منظومـه کـه بنـام شـهنامه چنگیـزی و تاریخ غازان خان اشتهار دارد در قسـمت لالا اسـمعیل کتابخانـه حمیدیـه در اسـلامبول و نسخه ای عتیق ناقصی هم در کتابخانه دانشکده معقول و منقول تهران موجـود مـی باشـد».