Abstract:
توفانهای تندری جزو پدیدههای مخرب آبوهوایی محسوب میشوند. شناخت سازوکار، تکوین و توسعۀ این توفانها، در کاهش خسارت آنها بسیار راهگشا خواهد بود. در پژوهش حاضر، توفانهای تندری با بارش بیش از 10 میلیمتر ایستگاه سینوپتیک اهواز در یک دورۀ آماری چهاردهساله (2013 ـ 2000) بررسی شده است. ابتدا کدهای مربوط به رخداد پدیدۀ توفان تندری و سپس بارشهای بیشتر از 10 میلیمتر مربوط به پدیدۀ مذکور استخراج شده و در ادامه دادههای روزانۀ میانگین فشار تراز دریا از سری دادههای بازکاویشدۀ NCEP/NCAR در 32 روز مورد نظر برداشت شد. در نهایت با روش تحلیل مؤلفۀ مبنا (PCA) و تحلیل خوشهای، الگوهای گردشی تراز دریا که در ایجاد بارشهای تندری مؤثر بودند، طبقهبندی شدند. با بررسیهای صورتگرفته مشخص شد که بارشهای تندری اهواز از دو الگوی کلی پیروی کرده است. در الگوی اول، در فشار تراز دریا، سامانۀ کمفشار سودان با زبانۀ 1012 میلیباری هوای گرم و مرطوب دریای سرخ و خلیج فارس را به منطقۀ تحقیق تزریق کرده و در تراز 850 و 500 میلیباری بهترتیب منطقۀ اهواز در جلوِ ناوههایی با ارتفاع 1500-1480 ژئوپتانسیلمتر و 5760 ژئوپتانسیلمتر واقع شده است. در بارشهای این الگو، ناپایداریها تا تراز 500 میلیباری ادامه داشته است. در الگوی دوم، زبانۀ 1016 میلیباری واچرخندی که از سمت شرق گسترش یافته با عبور از روی دریای عمان و خلیج فارس موجب فرارفت رطوبت بهسمت منطقۀ تحقیق روانه شده و در تراز 850 میلیباری منطقۀ تحقیق در جلوِ ناوهای با ارتفاع 1510 ـ 1500 ژئوپتانسیلمتر قرار گرفته است. در بارشهای هر دو الگو، منبع اصلی تأمین رطوبت، دریاهای گرم جنوبی و عامل اصلی صعود از طریق ناوههای غربی فراهم شده است.
Machine summary:
در الگوی دوم ، زبانۀ ١٠١٦ میلـیبـاری واچرخنـدی که از سمت شرق گسترش یافته با عبور از روی دریای عمان و خلیج فارس موجب فرارفت رطوبـت بـه سـمت منطقۀ تحقیق روانه شده و در تراز ٨٥٠ میلیباری منطقـۀ تحقیـق در جلـو نـاوه ای بـا ارتفـاع ١٥١٠ ـ ١٥٠٠ ژئوپتانسیل متر قرار گرفته است .
رخداد توفان های تندری تبریز نشان می دهد کـه بـا ادغام دو سلول کم فشار سودانی و مدیترانه ای بر روی کویت و جنوب عراق و با امتـداد زبانـۀ آن به سمت شمال غرب ایران و همچنین وجود یک سلول کم فشار بـر فـراز تنگـۀ هرمـز و شـمال عربستان و انتقال گرما و رطوبت دریای عمان و خلیج فارس بر روی منطقه ، شـرایط لازم بـرای ناپایداری بیشتر و ایجاد رعدوبرق در شمال غرب فراهم آمـده اسـت [١٥].
di,j k wk xi,k xj,k (1) 2 k1 (رجوع شود به تصویر صفحه) یافته های پژوهش همان طور که در جدول ٢ (نتـایج تحلیـل مؤلفـۀ مبنـا (مــاتریس چرخــه زدایــیشــده ) روی ماتریس فشار تراز دریا در روزهای بارش تندری) دیده میشود، مــاتریس اولیــۀ اسـتفاده شـده ماتریسی ٣٢١٠٢٥ بود که ٢٩ مقدار ویژة بیشتر از ١ به عنوان عامل اصـلی به دست آمد و ایـن عامـل هـا در کـل ٠/٩٩ پراش کـل داده ها را تبیین می کنند.
در هر دو الگو که یکی سامانۀ کم فشار سودان و دیگری الگوی واچرخنـدی (کـه مرکـز آن کمی دورتر از مرزهای شرقی کشور قرار گرفته است ) بوده ، منابع اصلی تأمین رطوبت بارش های تندری منطقۀ پژوهش ، دریای سرخ ، خلیج فارس و دریای عمان بوده اسـت .
Chorley, Richard J (2003) Atmosphere, Weather and Climate, Routledge, London and New York, Eighth edition.