Abstract:
دما از عناصر اساسی اقلیم است. بررسی تغییرات ناگهانی یا کوتاه‌مدت و درازمدت و تأثیر آن بر ساختار آب‌وهوای کشور اهمیت بسزایی دارد. از طرفی فراوانی، شدت و دوام دماهای افراطی، در پی تغییرات اقلیمی دهه‌های اخیر، می‌تواند بحران‌های مهمی را در شرایط اکوسیستمها پدید آورد. این مخاطرات مواردی مانند ذوب سریع برف، سیلاب، آتش‌سوزی، بهمن و... تا شیوع امراض و کاهش محصولات کشاورزی را در بر می‌گیرد. دماهای افراطی در اثر پایداری هوا و نزول و فرونشینی هوا در کلانشهرها اغلب به تشدید آلودگی هوا منجر می‌شود. از عواقب افزایش آلودگی هوا در درجة اول بروز بیماریهای تنفسی، تشدید بیماریهای قلبی و ریوی و همچنین افزایش مرگ‌و‌میر در شهرهاست. در ایران هشت کلانشهر به‌عنوان شهرهای آلوده معرفی شده‌اند که اولین و مهم‌ترین آنها شهر تهران است؛ به‌طوری که از هر سه روز در سال، یک روز توسط یک یا چند آلاینده آلوده است. شرایط توپوگرافی و محصور شدن در بین سد کوهستانی البرز نیز به تشدید این وضعیت میانجامد. تهران در تابستان 1392 (تیر و مرداد) در پی استیلای امواج گرما و رسیدن دما به بیش از 40 درجة سانتی‌گراد، براساس گزارش سازمان هواشناسی به رکورد گرم‌ترین روزهای سال در 60 سال گذشته رسید ]1[؛ به‌طوری که بنابر گزارش ادارة کل حفاظت محیط زیست تهران پایداری هوا و کاهش کیفیت هوا سبب بروز شرایط ناسالم به‌مدت سه هفتة پیاپی در تهران شد. در پژوهش پیش رو، به‌منظور شناسایی منشأ و الگوی سینوپتیکی امواج گرمای رخ‌داده، از دادههای دمای سطح زمین سازمان هواشناسی و همچنین نقشه‌های فشار، ارتفاع و دما در ترازهای سطح زمین، 700 و 500 هکتوپاسکال از پایگاه NCEP/NCAR[1] و نمودار اسکیوتی پایگاه دانشگاه وایومینگ آمریکا و همچنین آمار فوت‌شدگان بیماریهای قلبی - عروقی، بیماریهای تنفسی و سرطانی در زمان مذکور از بخش انفورماتیک سازمان بهشت زهرا استفاده شد. نتایج نشان داد که استقرار زبانههای کمفشار گنگ در سطح زمین و پرفشار آزور و لایة وارونگی در تراز میانی و بالای جو، سبب پایداری و افزایش دما و در پی آن حبس شدن آلایندهها در سطح زمین و کاهش کیفیت هوا در تهران شد که در نهایت افزایش دوبرابری مرگ‌و‌میر بیماران تنفسی را در پی داشت.
Machine summary:
نتایج نشان داد که استقرار زبانه های کم فشار گنگ در سطح زمین و پرفشار آزور و لایۀ وارونگی در تراز میـانی و بـالای جـو، سبب پایداری و افزایش دما و در پی آن حبس شدن آلاینده ها در سـطح زمـین و کـاهش کیفیـت هـو در تهـران شـد کـه در نهایت افزایش دوبرابری مرگ ومیر بیماران تنفسی را در پی داشت .
در تیر و مـرداد ١٣٩٢ هر دو عامل دمای زیاد هوا و آلودگی هوا شرایط خطرناکی را برای سلامت ساکنان تهران پدیـد آورد؛ به طوری که شرایط موجود در پی افزایش دما و پایداری هوا سبب حبس شدن آلاینده هـا در سطح زمین و کاهش کیفیت هوا در تهران شـد.
در بررسی میزان مرگ ومیر در طی بروز شرایط ناسـالم بـا حاکمیـت ذرات معلـق در هـوای شهر تهران آمار فوت شدگان در سه بخش بیماریهای تنفسی، قلبی- عروقـی و سـرطان کـه از بخش انفورماتیک سازمان بهشت زهرا اخذ شد، تعداد فـوت شـدگان در بخـش هـای مـذکور در تاریخ های مشخص شده استخراج شد (جدول ٣).
این مقدار برای روز مورد تحلیل (دوم مرداد برابر با ٢٤ جولای) ٥/٧٦ اسـت کـه بـا توجه به استقرار پرفشار دینامیک آزور در تراز میانی و بالای جـو نشـان دهنـدة پایـداری هـوا و استیلای هوای گرم و خشک منطقه است (شکل ٢).
ازآنجا که در بیشـتر سال ها هفتۀ اول فروردین ماه هوای تهران به لحاظ کیفیت پاک اسـت ایـن زمـان بـرای مقایسـه انتخاب شد و همچنین با توجه به تداوم حاکمیت شـرایط پـاک در سـال هـای ١٣٨٥-١٣٨٠ و همچنین محدودیت دسترسی به آمار مرگ ومیر در سال های پیشین ، این دوره به منظور مقایسه انتخاب شد (جدول ٥).
(
, 
, 
)
