Abstract:
امام علي (ع) از همان ابتداي تصدي امر خلافت، با مخالفان و دشمنان بسياري روبه رو بودند و ديري نپاييد كه اين مخالفت ها و عداوت ها با امام شدت يافت و با وجود تلاش هاي فراوان ايشان براي يافتن راهكاري براي حفظ آرامش جامعه و جلوگيري از قتل و كشتار مسلمانان، سه جنگ داخلي جمل، صفين و نهروان در دوران كوتاه حكومت ايشان رخ داد. تلاش امام براي برقراري صلح، در طول جنگ ها نيز ادامه داشت، هر چند در بيشتر اوقات ناكام مي ماند. امام علي (ع) در آن زمان كه مجبور به جنگيدن با دشمنانشان بودند، با تكيه بر آموزه هاي قرآن و سيره نبوي، از مسير حق و عدالت، بيرون نيامدند و با رفتار عادلانه خود، جنگ بر مبناي حقوق الهي و انساني را به زيبايي به تصوير كشاندند، تا الگوي عملي براي تمام حق جويان باشد. از مهم ترين حقوقي كه ايشان در جنگ با مسلمانان به آن پاي بند بودند، مذاكره و اتمام حجت با دشمن پيش از آغاز جنگ، برخورد انساني با دشمن و استفاده نكردن از روش هاي خشونت آميز و وحشيانه در جنگ است.
Machine summary:
اتمام حجت با دشمن پیش از آغاز جنگ ، از یک سو، جایی برای آوردن هر گونـه عـذر و امیرمؤمنان علی (ع ) در آستانۀ جنگ جمل نیز به یارانشان امر کردند برای شروع جنـگ بهانه از طرف مقابل باقی نمی گذارد و از طرف دیگر، این اطمینان را به فرد یا گروهـی کـه شتاب نکنند تا امام با آنان اتمام حجت کنند (مفید، ١٣٨٣: ٢٠١) و در روز نبرد، جنگ را تا اتمام حجت می کنند، می دهد که طرف مقابل به اندازة کافی فرصت برای اندیشیدن داشـته نیمۀ روز به تأخیر انداختند (بلاذری ، ١٣٧٥: ١٤٧؛ ابن الأثیـر، ١٤٠٤ق : ٢١٢/٣) و همـین امـر و حجت بر وی تمام شده است .
در آستانۀ جنگ جمل ، امام علی (ع ) وقتی بـه آوردگـاه رسـید، بـه یـاران خود فرمود: برای شروع جنگ شتاب مکنید تا حجت را بر این قـوم تمـام کـنم و بـرای بـار اول ابن عباس و برای بار دوم جوانی به نام مسلم از قبیلۀ عبدالقـیس را قـرآن بـه دسـت سـوی سپاه دشمن فرستاد تا آن ها را به احکام الهی دعوت کنند، اما هر دو بار پاسـخی جـز نیـزه و شمشیر نگرفتند و پس از به شهادت رسیدن مسلم به دست اصحاب جمل بود که امام فرمـان حمله را صادر کردند (مفیـد، ١٣٨٣: ٢٠٤ــ٢٠١؛ بـلاذری ، ١٣٧٥: ١٤٩).
(
, 
, 
)
