Abstract:
ظهور و بروز طیفهای گسترده و متنوع با اندیشههای متقابل در حوزه مدعیان مهدویت، آموزه مهدویت و مهدیباوری را، که عامل انسجامبخش ملل و فرق اسلامی و حتی سایر ادیان الاهی انگاشته میشد، به صورت نوعی مسئله و آسیب دینی و مذهبی در آورده است؛ چه اینکه فقدان مفهومشناسی دقیق مهدویت در عرصههای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اخلاقی، عرفانی و کلامی، و همچنین تفکیکنکردن در معانی لغوی و اصطلاحیِ مهدویت و تعیین مصادیق هر کدام، باعث شده است هر تلاش اصلاحی، هرچند در قالب جنبشهای ضد استعماری و استقلالطلبانه، نیز در زمره نهضتهای مهدوی و رهبران چنین جریانهایی به عنوان مدعیان مهدویت شناخته شوند. این تحقیق با تکیه بر منابع کتابخانهای و با رویکرد توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخگویی به این پرسش است که خاستگاه و عامل اصلی در دعاوی و حرکت سید محمد نوربخش کدام یک از بسترها و محرکهای اندیشهای و اجتماعی بوده است. در این مقال، پس از تحقیق، بررسی و برشمردن خاستگاههای وی در ادعای مهدویت روشن شد که ادعای مهدویت وی بیش از آنکه منشأ کلامی یا حدیثی داشته باشد منشأ و رویکرد صوفیانه، عرفانی، خانوادگی و اجتماعی داشته است.
Machine summary:
خاستگاهشناسی متمهدیان در ادعای مهدویت بررسی موردی سید محمد نوربخش سید قاسم صفری * حامد قرائتی** چکیده ظهور و بروز طیفهای گسترده و متنوع با اندیشههای متقابل در حوزه مدعیان مهدویت، آموزه مهدویت و مهدیباوری را، که عامل انسجامبخش ملل و فرق اسلامی و حتی سایر ادیان الاهی انگاشته میشد، به صورت نوعی مسئله و آسیب دینی و مذهبی در آورده است؛ چه اینکه فقدان مفهومشناسی دقیق مهدویت در عرصههای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اخلاقی، عرفانی و کلامی، و همچنین تفکیکنکردن در معانی لغوی و اصطلاحیِ مهدویت و تعیین مصادیق هر کدام، باعث شده است هر تلاش اصلاحی، هرچند در قالب جنبشهای ضد استعماری و استقلالطلبانه، نیز در زمره نهضتهای مهدوی و رهبران چنین جریانهایی به عنوان مدعیان مهدویت شناخته شوند.
سید محمد نوربخش، نوربخشیه، خاستگاه اجتماعی، مهدویت لغوی، عرفانی مقدمه نشناختن مهدویت از منظرهای مختلفی چون کلام، تصوف، سنتگرایی و حتی الحاق مفاهیمی چون اصلاحگری، ظلمستیزی، منجیگرایی و اسلامخواهی به مفهوم مهدویت باعث شده است نهتنها مفهوم وسیعی از مهدویت با خاستگاههای متعدد و متنوع کلامی، حدیثی، اجتماعی، سیاسی و عرفانی به وجود آید بلکه در حوزه مصادیق نیز بسیاری از رهبران و مؤسسان حرکتها و نهضتهای اصلاحات دینی، مذهبی، اعتقادی و حتی سیاسی- اجتماعی نیز در زمره مدعیان مهدویت دانسته شوند.
نقش مؤثر خواجه اسحاق ختـّلانی در ادعای مهدویت نوربخش را میتوان در سخنان سید محمد نیز جستوجو کرد.
4. خاستگاه خانوادگی و خاندانی نوربخش در ادعای مهدویت چنانکه پیش از این ذکر شد، خاستگاه تاریخی و خاندانی سید محمد نوربخش، منطقه قطیف و لحصاء در بحرین بوده است.
5. خاستگاه اجتماعی نوربخش در ادعای مهدویت چنانکه پیش از این نیز ذکر شد، خواجه اسحاق ختـّلانی از مهمترین عوامل و مروجان مهدویت سید محمد نوربخش بوده است.