Abstract:
نتایج فاجعه آمیز استفاده بیرویه از منابع طبیعی و عدم توجه به مسائل زیست محیطی، طراحی پایدار و به دنبال آن معماری پایدار را اجتناب ناپذیر کرده است. پژوهش حاضر با تکیه بر ویژگی پایداری در معماری بومی ایران در مناطق کویری و همچنین با تاکید بر نقش جوهری فضاهای باز در این معماری بر آن است تا نقش کلیدی فضاهای باز را در خلق معماری بومی پایدار، مورد بررسی قرار دهد؛ لذا فضاهای باز به عنوان عناصر پایه معماری کویر مورد ارزشیابی قرار گرفته و با اصول پایداری مورد مقایسه تطبیقی قرار می گیرند. نتایج حاصل از پژوهش بر این مهم تاکید دارند که فضاهای باز در معماری بومی کویر نه تنها خود دارای مختصات پایداری محورند بلکه زمینه ساز دستیابی به پایداری بوده و نقشی اساسی در تحقق پایداری داشتهاند. پژوهش به روش کیفی صورت گرفته و ابزار جمع آوری اطلاعات منابع مکتوب، اسناد و مشاهدات عینی بوده است.
Machine summary:
اول اینکه معماری بومی اقلیم گرم و خشک در شهرهایی نظیر اصفهان، یزد و کاشان دارای شاخصههای پایداری بوده و با اصول پایداری همگرا هستند دوم اینکه معماری این مناطق فضا محور است، با محوریت فضاهای باز شکل گرفته است و فضاهای باز نظیر حیاطهای مرکزی، میادین، کوچهها و گذرها نقشی اساسی در پدیداری این معماری و بافت شهری دارند.
نقش فضای باز در تحقق اصول پایداری در معماری بومی « مطالعه نواحی گرم و خشک ایران نمایانگر مطابقتهای متعددی است که دامنه ای وسیع از طراحی شهری، طراحی مساکن و انتخاب مصالح تا اجزای اضافه شده به ابنیه، بسته به شرایط گوناگون را شامل میشود» ( مهدی زاده، 1387) .
فضاهای باز در این نواحی با شرایط اقلیمی انطباق کامل دارند و به همین واسطه معماری سنتی و شکل شهر متأثر از شرایط اقلیمی همین امر طراحی بر اساس چرخه حیات سازگاری با محیط را موجب شده است.
فرهاد احمدی اعتقاد دارد: «جوهره سازماندهی فضا در فلات ایران یعنی ساختار حیاط مرکزی، ساختاری است که به صورت درهم تنیده و یکپارچه پاسخهای مناسبی را برای زندگی مادی و معنوی این مردمان به دست داده است» (احمدی،1382) و به واسطه آن «فضای زیستی و سرپناه انسان از خواستهها و تواناییهای او جدا نبوده بلکه، کاملا سازگار با اقلیم و محیط حاکم و در راستای عقاید و دلبستگیهای یک خانواده در چند نسل شکل گرفته و توسعه یافته » (افتخار زاده، 1384) .
آنچه بایستی در معماری و شهرسازی معاصر مد نظر قرار گیرد این است که جستجوی اصول پایداری و مواردی نظیر بر آوردن نیازهای انسانی، هماهنگی اقلیمی، صرفه جویی در منابع، حفظ انرژی و حفظ محیط زیست بایستی در فضاهای باز و فضاهای بسته به صورت توأم صورت گیرد.