Abstract:
موقعیت مناسب دریای خزر محیط مساعدی را برای رشد انواع آبزیان، به ویژه ماهیان خاویاری، فراهم کرده است. این مسئله همواره جلب توجه مستاجران شیلات روس را در پی داشته است. حضور فعال روسها در شیلات شمال ایران، ناشی از میزان بالای پرداخت اجاره و تجهیز به وسایل صیادی بوده است. علاوه بر این، شرکتهای معروف حمل و نقل دریایی به روسها تعلّق داشت و منبع درآمد خوبی برای صاحبان امتیاز بود؛ اما به دلیل نقش حیاتی شیلات در اقتصاد و معیشت مردم نواحی شمال ایران، درگیریهایی با صاحبان امتیاز پیش میآمد.
هدف اصلی این تحقیق، تبیین جایگاه شیلات شمال در مناسبات ایران و روسیه (تزاری و کمونیستی) از 1828 تا 1953 م است. در این تحقیق با تکیه بر اسناد آرشیوی و منابع به جا مانده از دوره زمانی تحقیق و اطلاعات آماری موجود از آن، شیلات شمال و وضعیت آن پیش از واگذاری آن به لیانازوفها، چگونگی واگذاری امتیاز به آنها، سرمایهگذاری آنها در شیلات شمال و پیامدهای آن، برخورد صیادان شمال، نقش و موضع دولت روسیه در این زمینه، خاتمه امتیاز و واگذاری آن به دولت کمونیستی شوروی، ملی شدن شیلات در زمان نخستوزیری مصدق بررسی و تحلیل شده است.
Machine summary:
علاوه بر این ، شرکت های معروف حمل و نقل دریایی به روس ها تعلق داشت و منبع درآمد خوبی برای صاحبان امتیاز بود؛ اما به دلیل نقش حیاتی شیلات در اقتصاد و معیشت مردم نواحی شمال ایران ، درگیریهایی با صاحبان امتیاز پیش میآمد.
تاریخ ایران ، عصر قاجار، دورة پهلوی، روسیه (تزاری و کمونیستی)، شیلات شمال مقدمه شیلات شمال با وجود دریای خزر و گوناگونی رودخانه های بزرگ و کوچک ، تنوع ماهیان موجود در آن همواره مورد توجه اهالی منطقه بوده است و از نظر اقتصادی در زندگی منطقه و فرامنطقه و حتی در سطح ملی و بین المللی اهمیت حیاتی داشته است .
از این تاریخ تا واگذاری امتیاز شیلات درسال ١٢٩٣ق / ١٨٧٦م به میرزا حسین خان سپهسالار، حق صید و فروش ماهی در اجارة اشخاص روسی و ایرانی بود و این موضوع بعدها باعث بروز اختلافاتی شد و از این امر دولت روسیه برای پیشبرد مقاصد سیاسی سوء استفاده کرد و مشکلات زیادی برای ایران به وجود آورد.
توجه دولت روسیه به امر شیلات -که این مسئله در تقاضای مأموران سیاسی و کنسولی در گرفتن اجارة شیلات برای مستأجران روسی به خوبی آشکار بود- بعد از اعتراض دولت روسیه نسبت به قرارداد رویتر تا حدی میتوانست روابط ایران و روسیه را بهبود بخشد (تیموری، ١٣٣٢: ٢٩٢؛ بندر و دریا، ٣٨) از سویی دیگر از نظر امکانات مادی و وسایل صیادی و تخصصی در این زمینه روس ها مهارت زیادی داشتند؛ علاوه بر این ، مبلغ اجارة آن ها از مستأجران ایرانی بیش تر بود.