Abstract:
اصطلاح«سند»،واژه ای کلیدی در حوزه علم تاریخ محسوب می شود.اگرچه درباره مفهوم و حوزه های کاربردی سند تحقیقات ارزنده ای صورت پذیرفته است.در خصوص ریشه های تاریخی این واژه و روند شکل گیری این مفهوم،تحقیقات علمی و دقیقی انجام نشده است.از آنجایی که ظاهرا لفظ«سند»به معنای نوشته ای رسمی،سابقه ای کهن در تاریخ اسلام و ایران ندارد.پژوهش حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که پیشینه تاریخی کاربرد«سند»به معنای اخیر در متون تاریخی فارسی چیست؟و از چه زمانی به معنای نوشته ای رسمی معمول شده است؟این تحقیق نشان می دهد که سند به معنای نوشته و مکتوبی رسمی در متون فارسی متاخر است و در اواخر سده نهم هجری از راه تشکیلات دیوانی به معنای رایج و پرکاربرد آن در روزگار اخیر تحول یافته است.
The term “Sānād” i-e (Persian Historical document) is an important key word in history. Although there are many researches about purport، applicable field of “Sanad” But historical Linguistic of this term is little-known. In regard to that this word have not a long use by mean “written” and “document” in Iranian historical texts، therefore mind question of this article is: When this term in recent mean، used in Islamic historical text? Results of this article prove that “Sanad” by different sense and late 15th century، has become common through Persian texts، particularly administration texts.
Machine summary:
"چنان که در فرهنگ های لغت نظیر صحاح العجم (نخجوانی، ص ٨٤)، صحاح الفرس (نخجوانی، ص ٧٩) و منابع تاریخ نگاری شاخص نظیر تاریخ جهانگشای جوینی (جوینی، ١٣٨٥)، جامع التواریخ (همدانی، ١٣٧٣)، تاریخ وصاف (وصاف ، ١٣٣٨)، تاریخ اولجایتو (قاشانی، ١٣٨٤) ظفرنامه شامی (شامی، ١٣٦٣)، زبدة التواریخ (حافظ ابرو، ١٣٨٠)، تاریخ دیار بکریه (طهرانی، ١٣٥٦) و نیز مجموعه منشات دیوانی نظیر دستورالکاتب فی تعیین المراتب (نخجوانی، ١٩٧٦)، شرف نامه خواجد عبدالله مروارید (بیانی کرمانی، ١٩٥١)، منشاءالانشاء (نظامی، ١٣٥٧) و مجموعه اوزبکان (صفت گل ، صص ١٢٧-٣٣١)، واژة «سند» و صورت جمع آن «اسناد» به مفهوم نوشته و مکتوبی قابل اعتبار و استناد به کار نرفته است .
٢. کاربرد سند به عنوان مکتوبی رسمی به احتمال زیاد و بر اساس یافتۀ پژوهش حاضر، برای نخستین بار اصطلاح «سند» و جمع آن «اسناد» به معنای نوشته ای معتبر و رسمی، در یکی از منابع اواخر سدة نهم هجری به کار گرفته شده است .
بررسی محتوای کتاب «القاب و مواجب دورة سلاطین صفویه » که یکی دیگر از منابع تاریخ اداری روزگار پس از سقوط صفویه است ، نشان میدهد که «سند» به عنوان محتوایی اداری به جهت توسعه و تثبیت معنا به تکامل بیشتری در تشکیلات دیوانی صفویه دست یافته است : نخست ، مؤلف همانند دو اثر اخیرالذکر لفظ «سند» را به معنای مکتوبی دلالت کننده بر مخارج هزینه های مقامات و مناصب وابسته به تشکیلات عریض و طویل دیوانی، مورد استفاده قرار میدهد."