Abstract:
بازخوانی گلنوشتههای باروی تخت جمشید در زمان داریوش بزرگ، بایگانی های همزمان با کوروش بزرگ در سرزمین میانرودان به همراه گزارش های تاریخی زمان اسکندر، هریک با نام هایی نزدیک به هم، به وجود موقعیت و مکان جغرافیایی مهم از دوران هخامنشی با ساختمانهای شاهی و اهمیت سیاسی، اداری و بازرگانی در کرانه شمالی خلیج فارس شهادت می دهند. بر این اساس، مقاله حاضر با هدف بازشناسی موقعیت و جایگاه محل مورد نظر در مرحله نخست، ضمن بررسی منابع و اسناد نوشتاری مورد اشاره، به این نتیجه می رسد که منظور تمامی آنها جایی در محدوده مثلث برازجان، بوشهر و گناوه امروزی و بر کرانه خلیج فارس بوده است. در ادامه و با توجه به دادههای حاصل از بررسی ها و کاوش های باستانشناختی، جلگه برازجان تا خط کرانه، بهعنوان بهترین گزینه برای مکانیابی محوطه هخامنشی مورد بحث که از آن با نام هایی چون تموکن، تخمکه و تئوکه نام برده شده، پیشنهاد و معرفی شده است. به عقب بردن پیشینه فعالیت های ساختمانی از داریوش به کوروش بزرگ با تلاش برای گاهنگاری دقیق تر کاخ های کشفشده، ادعای بندرگاه بودن تموکن در پارهای از اسناد نوشتاری و تضاد این مهم با جایگاهی که در نهایت برای شهر تموکن براساس یافتههای باستانشناختی پیشنهاد شده است، به همراه انتساب تمامی کاخ های کشفشده به کوروش بزرگ، درحالیکه گلنوشته ها به فعالیت های ساختمانی داریوش بزرگ در تموکن اشاره دارند، از مهم ترین مسائل پیشروی پژوهشگر در مطابقت و همخوانی اسناد نوشتاری با یافتههای باستانشناختی بهشمارمی رود.
Machine summary:
با توجه به همین نشانی تقریبا دقیق نئـارخوس بود که بسیاری از باستان شناسان کاخ تازه کشف شدة چرخاب را در فاصلۀ حدود ٣٥ کیلومتری از خط کرانـه و نسبت به دهانۀ تنها رود شاخص منطقه ، یعنی رود شاپور (هله یا دالکی) که مختصات آن بـا گـرانیس همخـوانی دارد، همان کاخ مورد نظـر نئـارخوس دانسـتند ;٤-٢٩٣ & ٨٠ ,٧٣ :١٩٧٨ ,Stronach ;٦ :١٩٧٢ ,Mallowan( Boucharlat & Salles, 1981: 69-70; Cook, 1983: 33; Wiesehofer, 2001: 78( از نظر پلان معماری، کاخ چرخاب از یک تالار مرکزی با دو ردیف شش تایی ستون تشکیل شده کـه دارای سه درگاه در جانب شمال ، جنوب و خاور است .
جدای از شکل و ساختار پایه ستون ها و نقشۀ کلی کاخ چرخاب (تصویر ٤)، عدم استفاده از ابزار شانه ای (Toothed Chisel Tools) در سنگ تراشی، بـه عنـوان شاخصی در تاریخ گذاری بناهای متعلق به دوران پیش از داریـوش بـزرگ ، اهمیـت ویـژه ای دارد ,Nylander( )٧٧-٣٧٣ :١٩٦٦ & ٥٢ :١٩٦٥؛ چرا که در این کاخ نیز همانند دیگر بناهای متعلق به دوران کوروش بزرگ در پاسارگاد، کار سنگ تراشی بدون هرگونه استفاده از این ابزار انجام شده است .
(, the Cambridge History of Iran )Vol. 2( the Median and Achaemenian Periods, Cambridge: Cambridge University press, pp.
(, the world of Achaemenid Persia history, art and society in Iran and the ancient Near East, London, Tauris.