Abstract:
نگرش زبانی که ناظر بر هرگونه احساس و تلقی یک فرد از زبان خود یا دیگری است، با مفاهیمی مانند فرهنگ، هویت و سازوکارهایی همچون برنامهریزی زبان سروکار دارد. در این پژوهش براساس سه شاخص «تفاوت گویشی»، «صحیحبودن» (اعتبار اجتماعی) و «خوشایندی»، نگرش شهروندان تبریز در خصوص تنوعات گویشی زبان ترکی آذری در سطح استان آذربایجانشرقی ارزیابی شده است. به این منظور پرسشنامهای شامل سه نقشه استان در اختیار 384 شهروند آذریزبان ساکن تبریز قرار گرفت. آزمودنیها نظر خود را درباره میزان تفاوت گویشهای شهرستانهای استان نسبت به تبریز با مقیاس عددی 1 تا 4، و میزان صحیحبودن و خوشایندی گونههای زبانی رایج در شهرستانها را با مقیاس عددی 1 تا 7 اعلام کردند. نتایج آماری نشان داد که اصل همجواری در نگرش شهروندان تبریز نسبت به تفاوت گویشی صدق میکند، زیرا از نظر آنان، گویشهای رایج در شش شهرستان همجوار با تبریز، کمترین تفاوت را با گونه زبانی تبریز دارند. از سوی دیگر، اغلب آزمودنیها، گونه رایج در شهر تبریز را صحیحتر و خوشایندتر از گونههای زبانی سایر شهرستانها دانستند. بهجز دو استثنا - مراغه و بناب- در سایر شهرستانهای استان، میان دو شاخص صحیحبودن و خوشایندی، همبستگی مثبت مشاهده شد. گروه زنان نسبت به مردان، گونه زبانی تبریز را صحیحتر خوشایندتر معرفی کردند. گروه سنی 45-26 ساله به وجود تفاوت بیشتر بین گویش تبریز با گونههای سایر شهرستانها قائل شدند. گروه غیرتحصیلکرده حساسیت بیشتری به مفهوم خوشایندی گونههای زبانی استان نشان دادند. نتایج این مطالعه، ضمن ارائه دستاوردهای نظری در چارچوب جامعهشناسی زبان و گویششناسی، میتواند به برنامهریزی زبانی و تصمیمگیری در نهادهایی مانند صداوسیمای استان و مراکز آموزش زبان ترکی آذری کمک کند.و
Machine summary:
"جدول ١- جمعیت شهرهای استان آذربایجان شرقی براساس آمار سال ١٣٩٠ ردیف شهرستان جمعیت ردیف شهرستان جمعیت 1 تبریز 1695094 11 اسکو 98988 2 مراغه 247681 12 بستان آباد 94985 3 مرند 239209 13 هریس 67820 4 میانه 185806 14 عجب شیر 66746 5 اهر 150111 15 هشترود 60822 6 سراب 131934 16 جلفا 55166 7 بناب 129795 17 کلیبر 48837 8 شبستر 124499 18 ورزقان 45708 9 آذرشهر 107579 19 خداآفرین 34977 10 ملکان 106118 20 چاراویماق 32745 در پرسشنامه ابتدا سه واحد اطلاعات شخصی از آزمودنی دریافت می شود که عبارتند از جنسیت (زن و مرد)، سن شامل گروه الف (٢٥-١٨ ساله )، گروه ب (٤٥-٢٦)و گروه ج (٤٦ ساله به بالا)و تحصیلات شامل گروه الف (پایین تر از کارشناسی )و گروه ب (کارشناسی و بالاتر).
حال این پرسش مطرح می شود که آیا میان شباهت زبانی با مجاورت جغرافیایی رابطه ای وجود دارد؟ نمودار ١نشان می دهد شش شهرستانی که به لحاظ گویشی کمترین تفاوت را با تبریز دارند (بستان آباد، شبستر، آذرشهر، مرند، اسکو و هریس )، مطابق با نقشۀ استان (تصویر ١)، همگی همجوار شهرستان تبریز هستند و به این ترتیب ،می توان چنین نتیجه گرفت که ، دست کم در چارچوب پژوهش حاضر، میان مجاورت جغرافیایی و نگرش اهل زبان درخصوص شباهت زبانی رابطۀ مستقیم وجود دارد.
در ارتباط با پرسش اول -میزان تفاوت گونه های زبانی استان آذربایجان شرقی با تبریز- دیدیم که براساس نگرش آزمودنی ها، گونه های زبانی شش شهرستان همجوار با تبریز بیشترین شباهت را با گونۀ این شهر دارند، به این ترتیب ، به نظر می آید اصل همجواری در نگرش زبانی اهل زبان در استان آذربایجان شرقی تأثیر دارد و از این منظر، یافتۀ ارائه شده توسط مونتگمری (٢٠١٤)در انگلستان تأیید می شود."