Abstract:
آموزه «بداء» از آموزه های مسلم و انکارناپذیر کلام امامیه است. تبیین این آموزه و چگونگی آن از دیدگاه روایات اهل بیت(ع) به گونه ای که با مبانی خداشناسی در باب علم، قدرت، حکمت و اراده سازگار باشد، مسئله اصلی این پژوهش است. از دیرباز در میان متکلمان در باب چیستی بداء، بحث و گفت وگو بوده و اکثر باورمندان بداء به دلیل برخی مشکلات، آن را به معنای «نسخ» دانسته اند. با کاوش در روایات و بررسی دیدگاه آن ها درباره مبانی مسئله بداء، همچون علم و اراده، به نظر می رسد می توان تحلیل متفاوتی از بداء داشت و آن را به تغییر اراده و پیدایش اراده جدید تفسیر کرد. مطابق این دیدگاه، هم بر علم پیشینی خداوند و پیراستن آن از جهل تاکید شده و هم توجیه و تاویل خلاف ظاهر در روایات بداء راه پیدا نکرده است.
Machine summary:
"جهان های ممکن در این که نظام موجود، نظامی نیکو و بر پایة حکمت است تردیدی نیست ، اما آیا نظام نیکو و حکیمانه ، منحصر در همین نظام است ، به گونه ای که تصور نظام و ساختاری غیر از ساختار موجود، ممکن نیست یا این که نظام هایی بی نهایت وجود دارند که همة آن ها نیز حکیمانه اند و فاعل مختار می تواند بر طبق حکمت و مصلحت خویش هر کدام از آن ها را انتخاب کند؟ اگر جهان ها و نظام هایی غیر از ساختار موجود ممکن نباشد و نظام موجود، بهترین آن ها و یگانه نظام حکیمانه باشد، تغییر آن برای خداوند امکان نخواهد داشت ، زیرا آن ساختار جدید، فعلی غیرحکیمانه خواهد بود که صدور آن از خدای حکیم قبیح است .
از لوازم این ـــــــــــ دیدگاه می توان به تفکیک و فاصلة زمانی میان علم و مشیت و اراده اشاره کرد؛ با توجه به ـــــــــــ این که علم و قدرت همواره در ذات موجود بوده ، اما لازم نیست مشیت و اراده نیز از ازل موجود باشد و تمامی تقدیرها و اندازه ها دربارة اشیا از ازل معین شده باشد، بلکه ممکن است اساسا هنوز تقدیری برای پاره ای از اشیا مشخص نشده باشد.
/ شایان ذکر است ، بسیاری از متکلمان به دلیل ناتوانی در تفکیک میان علم و اراده ، اراده را ـــــــــــ ـــــــــــ همان داعی و علم به مصلحت و مفسده تفسیر کرده اند (حلی ، ١٤٢٧ق : ٤٠١) که بر این اساس ، نمی توان بداء به معنای حقیقی آن را، فعل خداوند دانست ، زیرا در این صورت هر گونه تغییر و تبدیل ، به علم ذاتی بازگشت خواهد کرد که بطلان آن در جای خود به اثبات رسیده است ."