Abstract:
در سلوک عرفانی سخن از مراحل و منازل تکامل نفس انسانی در سفر الی الله است. در عرفان عملی از طبقه بندی های گوناگونی برای بیان مراحل و ارکان سلوک سخن به میان آمده است. بعضی از این طبقه بندی ها مراحل طولی حرکت الی الله را بیان می کنند که یکی پس از دیگری باید طی شود. برخی از تقسیم بندی ها اجزا و ارکان اصلی سلوک را متعرض می شوند، که ممکن است ترتب زمانی بر یکدیگر نداشته باشند، هرچند ترتب منطقی و ذاتی بر یکدیگر دارند. در این مقاله، معرفت، محبت و اطاعت به عنوان ارکان اصلی عرفان اسلامی معرفی می شوند که به طور منطقی مترتب بر یکدیگر هستند. ارگان سه گانه عرفان متناظر با ابعاد سه گانه انسان، یعنی عقل، دل و جوارح و کارکردهای آنها یعنی ادراک، احساس و عمل، می باشند. پس از بیان این طبقه بندی، برخی از طبقه بندی های معروف دیگر در عرفان اسلامی طرح و نسبت آنها با این طبقه بندی بیان می شود.
Machine summary:
Marifat_____________________________________________________________ Vol. 25, No 10, Day 1395 مقدمه ارتباط عرفان با انسان چگونه است؟ عرفان چه تحولی در انسان به وجود می آورد؟ چه نقصی را از وجود انسان رفع می کند و چه کمالی به انسان می دهد، و به عبارت دیگر، چه ابعادی از وجود انسان را تکمیل می کند؟ عناصر و ارکان اصلی کمال انسانی در سیر الی الله از دیدگاه عرفان اسلامی کدامند؟ و سرانجام، مراحل اصلی سیر و سلوک در عرفان اسلامی چیست؟ عرفای اسلامی اتفاق نظر دارند که تهذیب نفس و سیر الی الله دارای مراتب و مراحلی است که سالک باید پله پله آنها را طی کند تا به غایت نهایی که ملاقات خداست نایل گردد.
از مقامات تبتل تا فنا پله پله تا ملاقات خدا ازاین رو، طبقه بندی های مختلفی با ملاک هایی متفاوت برای سلوک عرفانی ذکر کرده اند؛ مانند منازل مسیر، جهت سفر، تحولات نفس، درجات معرفت، مراتب ایمان و نوع رفتار.
این انگاره در عرفان اسلامی مردود است و چنان که گفتیم، از ارکان عرفان اسلامی و یکی از اضلاع سه گانه آن، اطاعت است، که چیزی جز التزام به شریعت نیست.
بر عابد و زاهد، اطاعت و شریعت غلبه دارد؛ اما عارف کسی است که در مراحل سه گانه معرفت و محبت و اطاعت و همچنین شریعت و طریقت و حقیقت سیر می کند.
جان کلام این است که ایمان به خدا و عشق به او و بندگی او و تهذیب نفس، منتهی به نورانیت دل و معرفت شهودی می شود که به اعتلای وجودی انسان در همه ابعاد معرفتی، احساسی و عملی می انجامد.