Abstract:
هنجارگریزی یکی از شیوه های موثر در برجستهسازی زبان و آشناییزدایی از آن است که در شعر کاربرد بسیار دارد. این اصطلاح که به دنبال انتشار نظریات شکلوفسکی، تینیانوف و یاکوبسن در زمینه آشناییزدایی در نقدهای فرمالیستی مورد استفاده قرارگرفت، دربرگیرنده روشها و ابزارهای ادبی و زبانی است که
جهان متن را در نظر مخاطب بیگانه می کند و با ایجاد مکث و به تاخیر انداختن درک مخاطب از اثر، سبب گسترش معنای متن و در نتیجه ایجاد لذت ادبی می شود.
شعر معاصر ایران، به ویژه در دوره های اخیر با استفاده از هنجارگریزی به شکل های مختلف، در پی تولید زیبایی و خلق آثاری متفاوت برآمده است تا با ساختارهای گوناگون جامعه هماهنگ باشد. جریان ادبی شعراستان یکی از گونه های جدید شعر فارسی است که با ادغام مینیمال داستانواره های به هم پیوسته
با بهره گیری از فضای تاویل پذیر شعر در سطوح مختلف متن اعم از معنا، سبک، نحو، شکل نوشتار و... به هنجارگریزی پرداخته و با توجه به همین امر توانسته است به ابداع طرز تازهای در شیوه های آفرینش شعر در محیط ادبی ایران بپردازد.
این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی در حوزه مکتب ساختگرایی و طبق الگوی هنجارگریزی لیچ به بررسی هشت گونه هنجارگریزی در جریان ادبی شعراستان بپردازد. اشعار مورد استفاده در این پژوهش از دو مجموعه «عباخوان» و «ندیمه نورد» اثر وحید ضیایی برگزیده شده اند که تنها آثار چاپ و منتشر شده از این نوع ادبی هستند.
نتایج حاصل از این بررسی بیان کننده تاثیر قابل توجه گونه های مختلف هنجارگریزی در تولید شعر استان است؛ چنان که گویا هنجار گریزی اساسی ترین عنصر در شکل گیری متن آن می باشد.
Machine summary:
هنجارگريزي و عدول از معيارهاي شناخته شده زبان ، به ويژه در بعد معنا يکي از نمودهاي بارز واکنش شاعران آوانگارد دهه هشتاد به ادبيات مورد پذيرش جامعه (به ويژه مخاطب عمومي ) و زمينه هاي اجتماعي و فرهنگي ايران در توليد و پرورش اين سبک شعري است که به شکل هاي مختلف در جريان هاي برجسته شعر اين دوره ديده مي شود؛ به گونه اي که مي توان آن را بنيادي ترين عامل آفرينش متن در بيشتر اين آثار، به ويژه جريان ادبي شعراستان دانست ؛ بنابراين ، پرداختن به هنجارگريزي ، صرف نظر از شرايط برون متني دخيل در گسترش استفاده از آن و بررسي موارد مختلف هنجارگريزي و شکل و شيوه آن در شعر دهه هشتاد، براي درک و شناخت بهتر آن ضروري به نظر مي رسد.
جريان ادبي شعراستان ، ويژگي هاي آن و بررسي هنجارگريزي هاي موجود در آن بر مبناي الگوي ليچ شعر پيشرو ايران با اثرپذيري از ساختارهاي مختلف جامعه با ويژگي هاي کلي 62 شناخته مي شود؛ نظير نفي معنا، درهم ريختن نحو زبان معيار، شکستن ساختار روايت در شعر، تغيير شکل پيکره شعر و ريختن آن در قالب هاي ابداعي جديد که با ساختار ذهن و دنياي پيرامون شاعر مطابقت داشته باشد، بر هم زدن موسيقي و وزن که در برخي رويکردها به انکار نياز شعر به اين عنصر نيز منجر گرديده است (با توجه به نظريات براهني درباره وزن شعر)، توليد شعر بدون داشتن انديشه اي مشخص و عدم تفکيک محتوا از فرم و...