Abstract:
در مقاله حاضر به پاسخ این سوال بنیادین پرداخته می شود: آیا اسطوره به قصص قرآن راه
یافته است؟ ضرورت پرداختن به این سوال این است که اگر وجود اسطوره در قصص قرآن
پذیرفته شود ، بخشی از ادعای واقع نمایی قرآن با چالش جدی مواجه می شود و همین ، راه
را بر ادعاهای دیگر در باب واقع نمایی گزاره های قرآنی باز می کند.
اسطوره در معنای مورد نظر این مقاله ، عبارت است از : افسانه ای که اساسی ندارد ، اما
آ ن چنان آراسته شده که انسان آن را واقعی می پندارد. بحث راهیابی اسطوره به قصص قرآن
به صورت غیرمستقل در آثار برخی مفسران پیشین ، همچون فخر رازی ، قابل ردیابی است ؛
اما نخستین اثر مستقل و چالش بر انگیز در این زمینه از آن دکتر محمد احمد خلف الله است.
به تعبیر وی ، قرآن در صدد نفی اسطوره از خود نیست ؛ بلکه در صدد نفی نسبت قرآن به
شخص رسول اللّه است . در مقاله حاضر ، این رویکرد با تعبیر رویکرد اسطوره گرا به نقد
نهاده شده است.
شیوه پژوهش این مقاله، مطالعه درون نصی و بر پایه بررسی تطبیقی آیات مطمح نظر در
قرآن کریم و تفاسیر آن است.
Machine summary:
"مـشرکان بـا گستراندن این باور که آن چه محمد به عنوان وحی و کلام خدا آورده، باطل و سخنان پـوچ و افسانه ای است که در امت های پیشین بوده و او از کتابهای آنهـا برگرفتـه و بـه خـدا نسبت داده، برای بازداشتن مردم از گرایش به اسلام میکوشیدند.
(ابـن هـشام، ١٣٥٥ق ، ج١، ص٣٣٦) مگر این سران قریش نبودند که مخفیانه و در تاریکی شب به خانه محمد میآمدنـد تـا کلمات جانفزا و روحبخش او را بشنوند؟ آیا این کلمات و آیه هـا افـسانه هـایی بـوده کـه پیامبر از کتابهای پیشینیان گرفته است و این قدر جاذبه داشته که سران شرک و کفر را بـه سوی خود کشانده و آنها را مجذوب ساخته است ؟ این افسانه ها که به اعتقاد مـشرکان در کتابهای پیشینیان بوده است و دیگران همچون ورقۀ بن نوفل ، حداد، یسار، جبر، و عـامر در جامعه میخواندند.
»(طبرسـی، ١٤٠٨ق ، ج٤، ص٥٣٨) در این آیات، علت اساسی مخالفت مشرکان و اتهام آنان که قـرآن را اسـاطیر الاولـین خواندند، اصول اعتقادی اسلام و اصل رسالت پیامبر و کتاب وحی دانسته شده، نه قصه های قرآن، به ویژه که در قصه های قرآن مطلبی که مشرکان را آزرده سازد، مطـرح نبـوده اسـت ؛ بلکه آیه های اعتقادی قرآن، عقاید دینی آنها را زیر سؤال برده است .
»(رازی، ١٤٢٠ق ، ج٢٠، ص١٧) زمخشری گفته است : «از آیه های این سوره مـشخص شـد کـه واژه اسـاطیر از سـوی مشرکان در باره تمام قرآن و اصولی که بدان دعوت میکند، مطـرح شـده اسـت ، نـه فقـط درباره قصه های قرآن."