Abstract:
عصر صفوی دورهای مهم در صورتبندی گفتمان هویت سیاسی- اجتماعی ایران است. در این دوران، پس از سالها فترت، حکومتی مستقل، فراگیر، انحصاری، قدرتمند و دارای ایدئولوژی ویژه سیاسی شکل گرفته و با کاربست سخت و نرم افزارهای قدرت جامعه را همسو با خویش متحول نمود. مدارهای سازنده سیاست و امر سیاسی در عصر صفوی دستخوش بازاندیشی و مفصلبندیدگرباره گردید. در این دوره اندیشه و عمل سیاسی- اجتماعی ایرانیان، صورتی آمیزهای و درهمپیچیده یافت. از دید نگارندگان، اندیشه و کنش سیاسی صفویان، از پنج کیان تصوف، تشیع، ایرانبودگی (بازیابی مفهوم ایران و سنت شاهی آرمانی ایرانی)، سنت خلافت اسلامی و موج نوپدید مدرنیته و تمدن غرب سازمان یافته بود. نوشتار پیش رو با به پرسش گرفتن این مبنای نوین حکومتداری، بهدنبال فهم کیفیت احیای سنت ایرانشهری در اندیشه سیاسی دوران صفوی است. در این راستا و بر پایه فرضیه نوشتار، در عصر صفوی در پارادایمی ترکیبی، گونهای خاص از امر سیاسی، هویت سیاسی- اجتماعی و مبنایی نوین برای مشروعیت سیاسی بنیاد نهاده شده که در سنت تاریخنگاری آن نمود جدی یافته و متضمن احیا و بازتولید اندیشه سیاسی ایرانشهری یا شاه آرمانی ایرانی گردید. برای تدقیق بیشتر و یافتن پیکرهای قابل احصا، تمرکز بر روی سه اثر مهم عالمآرای عباسی، نقاوه الآثار و عالمآرای شاه اسماعیل است. چارچوب نظری نوشتار مبتنی بر رهیافت تحلیل گفتمان (انتقادی) بهویژه خوانشی است که نورمن فرکلاف از آن ارائه میدهد.
Machine summary:
"در بیان این سنت تاریخ نویسی که با اغراق های فراوانی نیز همراه بوده ، شاه واسطه فیض و موجد مبانی امنیت و رفاه رعایا و مردمان است ؛ «این پادشاه جوانبخت جهانگیر بصفت نصف و سمت معدلت آراسته و تا بر مستند مشید عدالت گستری و رعیت پروری بسعاد و اقبال نشست ، قلم تعدی و ستم از رعایای بیچاره برخاست و بنوعی درین باب مبالغه و تاکید مینماید که عنقریب آیت معدلت انوشیروان عادل را که ولادت با سعادت بهتر و سرور کاینات علیه افضل الصلوات ، در زمان میمنت نشان آن پادشاه عدالت پناه وقوع یافته و حضرت سید ابرار بشرافت آن زمان بهجت آثار افتخار مینماید که «ولدت فی زمن الملک العادل » بمصداق کریمه «ما ننسخ من آیه او ننساها نات بخیر منها» منسوخ سازد و باعتضاد بخت همایون و اعتماد قوت دولت افزون ، در فضای فردوس نمای ربع مسکون لوای آسمان - سای السلطان العادل ظل الله برافرازد و چون بحسب اتفاقات حسنه کلمه شریفه «ظل الله » که معبر از سایه خداست ، ماده تاریخ جلوس این پادشاه سلیمان ناموس واقع شده ، کنایه از آنست که همچنان که سایه رحمت الهی جمیع ما سویالله را شاملست ، برین قیاس کافه عالمیان و عامه آدمیان را در ظلال چتر معدلت و اقبال پادشاهی کمال امنیت و فراغت حاصلست » (افوشته اینطنزی، ١٣٥٠: ٢٨٢-٢٨٣ و نیز بنگرید به : افوشته ای نطنزی، ١٣٥٠: ."