Abstract:
یکی از مباحث مهم و مطرح در گستره معضل اخلاقی، تعارض ها یی است که گاهی میان تکالیف اخلاقی مشاهده می شود. در این مقاله علاوه بر بررسی جنبهها و ابعاد نظام اخلاقی دیوید راس فیلسوف شهود گرا، به تحلیل و نقد نظریه او نیز پرداخته میشود. بنا بر معرفت شناسی نظام اخلاقی راس، هم برای رسیدن به اصول اخلاقی که وظایف در نگاه نخست نامیده میشوند و هم برای داوری اخلاقی موجه در شرایط معین که وظایف واقعی را مشخص میکند، تنها شهود است که کارگشاست؛ این عصارهی تعلیمات راس است که محل انتقادات ریز و درشت فراوان و نیز تبعیتها و تحسینهای کثیر واقع گردیده است. شهرت عمده این فیلسوف برجسته در قلمرو فلسفه اخلاق، به دلیل تعلق او به مکتب شهودگرایی است. منظور راس از شهود، منبع معرفتی است که ادراکی و غیر استنتاجی بوده و ذهن از طریق چیدن مقدمات به نتیجه نمی رسد. نقدهای جدی ای چون شهودهای اخلاقی بسیار متفاوت انسانها و اختلاف نظرهای شدید دربارهی اصول اخلاقی، شهودگرایان متاخر را به سمت تربیت اخلاق محور و نیز عقلانیت کشانده است. از نظر بسیاری اعتقاد به وجود وظایف در نگاه نخست عام از مهمترین ممیزات نظام اخلاقی راس است که البته مانند هر نظریهی جدی دیگر نقدهای بسیاری نیز بر آن وارد آمده است. دیدگاه راس به دلیل نقص در تبیین سلسله وظایف و غیرمنطقی بودن ترتیب آن و عدم ارائه معیاری فراگیر برای ترجیح افعال متزاحم، در واقع راه حل مناسبی برای حل این مسئله نیست.
Machine summary:
"از نظر راس این سلسله وظایف ، «وظایف در نگاه نخست محسوب میشوند، و تا زمانی کـه با افعال دیگر متزاحم نشوند، تکلیف واقعی قلمداد میشوند، و باید مطابق آن هـا رفتـار کـرد، امـا آنگاه که با افعال دیگر تزاحم یابند، تکلیف واقعی نخواهند بود، و فقط به منزلـه تکـالیف ظـاهری بوده و آنکه در طبقه اولویت ، در مرتبه بالاتر قرار دارد بر دیگری مقدم مـیشـود.
و نمـیتـوان یـک قاعده کلی در اختیار داشت که بر مبنای این باشد که اگر تزاحم بـین وظـایف در نگـاه نخسـت ایجاد گردد، چه باید کرد؟ که در این حالت خود راس پیشنهاد میدهد که به منظـور رسـیدن بـه یک داوری موجه ، در صورتی که هر گونه تعارض پیش آید، باید از "شهود" کمک گرفت (پـالمر، ١٣٨٨: مسائل ١/ ٤٣).
راس ادعا میکند که وظایف در نگاه نخست حقایقی واقعی هستند که ما باید بر آن تکیه کنیم و حاکی از این است که این وظایف ، وظایفی هستند که پس از آنکه فاعل در شرایط مختلـف قـرار گرفت میبایست بر روی انجام دادن و یا انجام ندادن آن ها تامل نماید و حتی ممکن اسـت کـه پس از تامل بسیار، آن را رد نیز نماید.
درصورتیکه وظایف در نگاه نخست راس ، به ترتیب اولویت مرتب شـده باشد، در هر تزاحمی، اصلی که در فهرست اولویت بالاتر قرار دارد، بر اصل پایین تر مقدم خواهـد شد، این روش روشنی برای مقابله با هر تزاحمی است ؛ اما اشکالی که بـه ایـن روش وارد اسـت ، این است که در محل مورد نظر، اساسا تزاحمی وجود ندارد، تا مجبور شویم آن را کـه در سلسـله مراتب بالاتر قرار دارد، مقدم بداریم ، زیرا میان اصل فروتر و اصل فراتر، تزاحمی رخ نمیدهد."