Abstract:
نهضت جنگل یکی از مهمترین وطولانی ترین حرکت های اعتراضی در شمال کشور علیه حکومت مرکزی در اواخر دوره قاجار بود. چرایی شـکل گیـری ایـن نهـضت در آن برهـه زمانی خاص از دیدگاههای گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است . این مقاله با اسـتفاده از نظریه ترکیبی جنبش ها علل وقوع این نهضت را تبیین نموده است . این نظریه ، نقش هر سه عنصر مهم و تعیین کننده جنبش ها یعنی ساختار اجتماعی ، سازمان (ایدئولوژی ) و فرد را به صورت مجزا بررسی کرده و سپس به صورت ترکیبی ، نقش هر عامل را در وقـوع نهـضت در کنار دیگر عوامل تشریح نموده است . دلیل انتخاب این نظریـه ، عـدم انحـصارگرایی آن برای تبیین نهضت هاست ؛ بر این اساس،تبیین نهضت جنگل ، بدون درنظر گـرفتن هرکـدام از عوامل مذکور و یا فقط با تکیه بر یکی از آن عوامل ، نارسا و ناقص اسـت . بـرای اثبـات این مدعا ابتدا وضعیت اجتماعی ، اقتصادی وسیاسی کشور در آستانه نهضت جنگل بررسی شد تا به تبع آن چرایی شکل گیری سازمان (ایدئولوژی ) ایـن جنـبش ، قابـل درک باشـد و سپس به کنشگران نهضت به عنوان بازیگرانی که سعی در تحقق ایدئولوژی نهـضت در آن بستر اجتماعی داشته اند پرداخته شد. در پایان نیز بـه صـورت اجمـالی بـر فرآینـد نهـضت مروری شد تا کاربردی بودن نظریه اثبات گردد.
Machine summary:
قاسم قریب (دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ اسلام دانشگاه تهران) عوامل پیدایش نهضت جنگل با محوریت نظریه ترکیبی جنبش ها چکیده نهضت جنگل یکی از مهمترین وطولانی ترین حرکت های اعتراضی در شمال کشور علیه حکومت مرکزی در اواخر دوره قاجار بود.
نهضت جنگـل ، زمینـه هـای اجتمـاعی ، ایـدئولوژی ، کنـشگران، نظریـه ترکیبـی جنبش ها مقدمه تلاشهای فداکارانه مشروطه طلبان در راستای تأسیس نظام مشروطه در ایران به ثمر رسـید اما خواست های آنان مبنی بر ایجاد عدالت اجتماعی و برچیده شدن بساط استبداد به طور کامل ____________________________ تاریخ دریافت : ١٣٩٣/٦/١١ تاریخ پذیرش: ١٣٩٣/٨/٢ / تحقق نیافت .
شعارهای ایـن افـراد اولا برای مردم بومی همان مناطقی که جنبش در آن جا صـورت گرفتـه بـود جاذبـه داشـت و لزوما منطبق با نیازهای مردمان سایر مناطق کشور نبود و دوم این که حتی در صـورت اشـتراک اهداف، با توجه به محدودیت های آن مقطع زمانی ، امکان صدور جنـبش بـه دیگـر بخـش هـا میسر نبود.
در این میان نظریه ترکیبی جنبش ها که از سوی دکتر سعید زاهد در کتاب جنبش های اجتماعی معاصر ایران ١ مطرح شـد، درعین حال که همه عوامل فوق را در ایجاد جنبش اجتماعی ، دخیل مـی دانـد امـا بـه صـورت افراطی بر تأثیر گذاری یک عامل ، تأکید نمی کند و همه عوامل را به یک میزان مؤثر می داند.
دسته ای دیگر مانند ابراهیم فخرایی این نهضت را دنباله انقلاب مـشروطه مـی داننـد از آن حیث که استقرار حکومت مشروطه یکی از اصلی ترین خواسته های آنان بوده اسـت .