Abstract:
در سدۀ نوزدهم میلادی که کشورهای اروپایی با سرعت درحال ترقی و پیشرفت بودند، روسیه نیز که مناطق گسترده‌‌ای از آسیای مرکزی و قفقاز را ضمیمۀ خاک خود کرده و به یک امپراتوری گسترده تبدیل شده بود برای پیوستن به شمار این کشورها تلاش می‌کرد. در این دوره، در سراسر جهان اسلام یک سیر نوخواهی و اصلاح‌طلبی به راه افتاده بود که مسلمانان زیر سلطة امپراتوری روسیه تزاری نیز که زیر انواع فشارهای استیلاگرایانه و نیز جریان روسی‌سازی و مسیحی‌گردانی قرار داشتند متأثر از این جو نوظهور برای نو شدن حیات اجتماعی‌شان به تکاپو برانگیخته شدند. اسماعیل‌بیک گاسپرینسکی (1914-1851) از اندیشمندان متفکر مسلمان روسیه بود که جنبشهای جدید جاری در روسیه را از نزدیک می‌دید و تحت تأثیر این جنبشها و همچنین ارتباط و آگاهی از تحولاتی که نوشدگی در حیاط اروپاییان ایجاد کرده بود و با آگاهی از عقب‌ماندگی مسلمانان از سایر دنیا تلاش می‌کرد تا با ایده‌های اصلاحی خود، راه‌حلی برای نجات و حفظ هویت ملی و دینی و نوسازی جامعة مسلمانان ارائه دهد. پرسش اصلی این نوشتار این است که اندیشه‌های گاسپرینسکی چه مؤلفه‌های مهمی داشت و بر حیات مسلمانان روسیه چه تأثیری گذاشته است؟ در این نوشتار نشان داده می‌شود که گاسپرینسکی با اقدام‌های نوگرایانه چون چاپ نشریه و ارائة اصول جدید آموزشی و ایجاد مدرسه‌های نوین به سبک اروپا و برگزاری کنگره‌های مسلمانان روسیه، توانست راه را برای مسلمانان نوگرای روسیه هموار کند و به‌نوعی سبب ایجاد جنبشی به‌نام جدیدی در منطقة قفقاز و آسیای مرکزی شد.
In the nineteenth century، the European countries were developing and progressing rapidly. Russia had turned into a vast empire striving to join the European countries. In this period، the Islamic world was undergoing a process of modernity and reformation. Russian Muslims were under subjugation and Russianization and Christianization were enforced in their society. They attempted to modernize their social life. Ismail Gasprinski (1851-1914) was a Muslim intellectual thinkers، who being aware of backwardness of Muslims compared to the rest of the world، and with his reformist ideas، tried to offer solutions to save his religious and national identity and at the same time modernize his society. The present paper answers the following question: What are the main components of Ismail Gasprinski’s thoughts and what was its influence on Russian Muslims? This paper underscores that Gasprinski with his modern endeavors like publishing periodicals، presenting modern pedagogical principles، building modern schools based on European models، and holding conferences for Muslims in Russia، paved the way for Russian Muslim modernists. In a way، he caused a movement called Jadidiye in Caucasia and Central Asia.
(
, 
, 
)
