Abstract:
ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ ﺣﻘﻮق، اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﻧﺤﻮه ی ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪی اﻧﺴﺎن ﻫﺎ از ﺣﻘﻮق ﺷﻬﺮوﻧﺪی، از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻬﻢ ﻧﻈﺎم ﻫﺎی ﺣﻘﻮﻗﯽ دینی و ﻏﯿﺮ دﯾﻨﯽ اﺳﺖ. در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺻﻄﻼح «ﺷﻬﺮوﻧﺪ» دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ وﺟﻮد دارد، ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ی ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ آن در ﺳﯿﺮه ی ﻧﺒﻮی و در ﺣﻘﻮق اﯾﺮان، در ﻋﯿﻦ ﺑﺪﯾﻊ ﺑﻮدن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ راه ﮔﺸﺎی ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ درﺑﺎره ی اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﺷﺪ. ﯾﮑﯽ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻢ اﺧﻼﻗﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ اﻣﺮوزی ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﻨﺠﮑﺎوی و ﺑﺮﺧﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻗﺘﻀﺎی ﺷﻐﻠﯽ ﺧﻮﯾﺶ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﯿﺮوﻫﺎی اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ، اﻣﻨﯿﺘﯽ و روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎران و اﺻﺤﺎب ﺧﺒﺮرﺳﺎﻧﯽ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ از اﻧﺠﺎم آن ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺗﺠﺴّﺲ در اﻣﻮر دﯾﮕﺮان اﺳﺖ. ﺳﻮال اﺻﻠﯽ در اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﺴﺲ از ﺣﺮﯾﻢ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻓﺮاد از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﻘﻪ ﭼﻪ ﺣﮑﻤﯽ دارد؟ ﻓﺮﺿﯿﻪ اﺻﻠﯽ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮال ﻓﻮق اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﯾﻢ اﻓﺮاد در ﻓﻘﻪ دارای ﻣﺼﻄﻠﺢ ﺷﺮﻋﯽ ﯾﺎ ﻣﺘﺸﺮﻋﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺿﺎﺑﻄﻪ آن ﺻﺮﻓﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ای ﻋﺮﻓﯽ اﺳﺖ، اﻣﺎ در ﻓﻘﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از آن ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎی ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺪر ﻣﺘﯿﻘﻦ از ادﻟﻪ دال ﺑﺮ ﺣﺮﻣﺖ، ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ و ﺗﺠﺴّﺲ ﺣﻮزة ﺣﺮﯾﻢ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻫﻞ اﯾﻤﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ و ادﻟﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ و ﺗﺠﺴّﺲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ اﻋﻢ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻫﻞ ﻓﺴﻖ، ﺟﻮر و ﮐﻔﺎر و... ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺣﺮﯾﻢ اﻓﺮاد در ﻓﻘﻪ دارای ﻣﺼﻄﻠﺢ ﺷﺮﻋﯽ ﯾﺎ ﻣﺘﺸﺮﻋﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺿﺎﺑﻄﻪ آن ﺻﺮﻓﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ای ﻋﺮﻓﯽ اﺳﺖ، اﻣﺎ در ﻓﻘﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از آن ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ.
Machine summary:
"در این حدیث شریف یکی از راه های تجسس یعنی استماع به اقوال دیگران نهی شده است و دلالت دارد بر اینکه دخالت در حیطه شخصی افراد نه تنها مذموم خود آنهاست بلکه خداوند متعال نیز آن را مذموم میشمارد زیرا در صدر حدیث فاعل آن را معذب در روز قیامت میداند.
فلسفه حکومت اسلامی این است که راه را به مردم نشان دهد، اما مسئولان در زمینه امر به معروف و نهی از منکر حق ندارند به اجبار این کار را انجام دهند و وارد حریم خصوصی افراد شوند و به حقوق مردم تعرض کنند تا آنها به سعادت برسند (رحمان ستایش ،١٣٧٩، ٤٦).
تجسس در مورد مؤمنان : از دیگر محورهایی که از ادله حرمت تجسس بر میآید تجسس در احوال مؤمنان است چه آنکه در اکثر روایات در موضوع تجسس قیودی وجود دارد که دلالت بر تحریم جاسوسی در احوال اهل ایمان دارد چرا که نیروهای حکومت اسلامی و متعلق به بیضه اسلام عموما از خطر و تهدید کلی برای جامعه و نظام اسلامی به دورند و اسرار و عیوب آنها صرفا جنبه شخصی دارد و جاسوسی در امور آن ها نقش سازنده ای ندارد؛ و اگر فردی تمهیدات کمک به اجانب را از طریق جاسوسی و غیره ایجاد کند اساسا جزو اهل ایمان نبوده و مشمول حکم مستفاد از این ادله نخواهد بود."