Abstract:
آبانبارهای وقفی، یکی از تأسیسات عمومی و ضروری شهر تهران در دورۀ قاجار بودهاند که با هدف تأمین آب شرب مردم شهر در محلات مختلف ساخته میشدند. این تأسیسات آبی، بنابر عللی چون انگیزههای واقفان، باورها و اعتقادات مردم، موقعیّت قرارگیریشان در بافت شهری و رجوع افراد مختلف به آنها، در کنار کارکرد اصلی و حیاتی خود، یعنی تأمین آب شرب مردم، کارکردهای دیگری نیز داشتند. مسالۀ اصلی پژوهش حاضر، بررسی کارکردهای پنهان آبانبارهای عمومی تهران در دورۀ قاجار میباشد. نتیجۀ پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی و با گردآوری دادهها بصورت کتابخانهای- اسنادی و مصاحبه و مشاهدات میدانی، صورت گرفته، نشان میدهد که کارکردهای پنهان آبانبارها، جنبههای گوناگون فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مختلفی داشته که با روحیّات و اعتقادات و سبک زندگی مردم شهر در ارتباط مستقیم بودهاند. این ابنیه گاه کژکارکردهایی نیز مییافتهاند که با نیّت واقفان و هنجارهای جامعه در تعارض بوده است، اما اغلب کارکردهای مثبت داشتهاند.
Medicine flourished by translating Greek books in Iran, the early centuries of Islam, so that it is regarded as one of the important eras of medical history. Another milestone in the evolution of medical science happened during the reign of the Qajar. In fact, since the reign of Naseroddin Shah modern medicine developed through the establishment of Polytechnic institution and hiring foreign teachers and publishing medical books and newspapers addressing health care issues. Also some Physicians came to Iran with the Christian religious Americans, English, Russian and German boards. The doctors, unlike other foreign doctors were not exclusive to the court. That is why a lot of people were referred to hospitals for treatment of their diseases. Iranian physicians in this period were divided into three categories. Some of them had mastered old texts, such as books of Ibn Sina. And some physicians had gone abroad or learned lessons of European Doctors of Polytechnic institution. Some, like barbers and the tonsorial and old ladies had the experimental techniques in the field of medicine. This study seeks to describe and analyze the place of medicine in the reign of Naseroddin Shah using documents and resources.
Machine summary:
آب انبارهای وقفی تهران ، پس از قناتها، از جمله تأسیسات آبی مهـم شـهر بودنـد و در مواقع خشکسالی و در هوای گرم تابستان ، استفاده از آنها تنها راه نجات افراد کـم درآمـدی بود که نه همانند متمولان دارای آب انبار خانگی بودند و نه امکان تـرک شـهر و رفـتن بـه مناطق ییلاقی را داشتند (فووریه ، ١٣٨٥: ١٦٢) اما کـارکرد ایـن آب انبارهـا، بـه ذخیـره آب شرب محدود نمی ماند و بنابر موقعیت قرارگیری آن هـا در بافـت شـهر، همگـانی بـودن و رجوع افراد مختلف به این تأسیسات و جایگاه آب و تأسیسات آبـی در فرهنـگ ایرانـی و اسلامی ، کارکردهای دیگری نیز می یافتند.
همچنین در دو پایان نامه با عنوان های «مسئله آب و آبرسـانی در تهـران دوره قاجار» (میرزایی ، تاریخ دفاع ١٣٩١) و «نقش آب در شکل گیـری فرهنـگ تهـران (بـا تأکید بر قنات)( قاسـمی ، تـاریخ دفـاع ١٣٩٠)»، در بخـش معرفـی تأسیسـات آبـی تهـران ، به اختصار، اشاراتی نیز به آب انبارهای تهران شده اسـت .
ارتباط آب انبارهای تهران با فرهنگ تشیع ، نه تنها در وقفنامه ها، بلکه در مواردی چون کتیبه ها و عناصر کالبـدی این ابنیه نیز قابل رؤیت است .
کارکردهای پنهان آب انبارهای وقفی تهران ، جنبه هـای مختلـف فرهنگـی ، اجتمـاعی و اقتصادی داشته و این کارکردها، نقش مهمی در زندگی اجتماعی مردم شهر ایفا می کرده اند.