بررسی فقهی - حقوقی تعهدات تخییری Journal Article

موضوع «تعهد تخییری» ازجمله اقسام تعهد است. در این قسم تعهد، دو یا چند موضوع در عرض یکدیگر وجود دارند که فقط انجام یکی از موضوعات مدنظر است و با انجام یکی از آنها وفای ‌به ‌عهد صورت می‌گیرد و متعهد بری‌الذمه می‌شود. این نهاد حقوقی در بسیاری از نظام‌های حقوقی ـ ازجمله فرانسه و مصر ـ پذیرفته شده، احکام و قواعد آن بیان شده است. مسئله مهمی که درباره تعهد تخییری در نظام حقوقی ایران مطرح می‌شود، بررسی صحت و اعتبار این‌گونه تعهدات است که آیا این قسم تعهد در حقوق ایران مشروع و معتبر است؟ این پرسش ازآنجا سرچشمه می‌گیرد که مطابق مادّه 190 قانون مدنی ایران، مورد معامله باید معیّن باشد و ممکن است این تلقی پیش آید که تعهد تخییری، مغایر شرط مذکور بوده، به ‌دلیل مرددبودن موضوع تعهد و وقوع غرر، باطل است. مطالعه و دقت بیشتر موضوع نشان می‌دهد که تعهد تخییری با تعهد مردد، متفاوت است و غرر در آن جریان ندارد. علاوه‌براین بررسی پیشینه فقهی بحث مذکور بیانگر این است که تخییر در اجرای تعهد ـ هرچند به‌ عنوان نظر غیرمشهور ـ قائلان بزرگی از فقهای امامیه دارد که به صحت آن معتقدند. پژوهش حاضر به شناسایی مفهوم و بررسی مبانی صحت و اعتبار تعهد تخییری در حقوق ایران با دقت در منابع معتبر فقهی می‌پردازد و احکام، اوصاف، ویژگی‌ها و چگونگی اجرای این تعهد را با مطالعه تطبیقی در حقوق مصر بیان می‌کند

One of the types of obligations that due to the multiplicity of the issue are mentioning is alternative obligation. Alternative obligation is an obligation that its issue is two or more things in within each other and just doing one of the issues is considered and by doing one of them, fulfill that promise is taken place and committed is absolve. An important question arises regarding the alternative obligation in the Iranian legal system verify the authenticity and validity of this obligations. Whether this kind of obligation in the law of Iran is legitimate and valid? This question arises in accordance with Article 190 of the Civil Code of Iran the deal must be determined and may be regarded as contrary to the provisions of this law there is an alternative obligation and for being indecisive issue of obligation and Gharar is void. More careful study indicates that different wavering obligation alternative obligation Gharar it does not flow. Moreover, the legal background of the above discussion indicates that the selection in implementing the obligation accepted by some great Shiah scholars and many scholars believe it to be true. This study aimed to identify the concept and principles of authenticity alternative obligation in the law of Iran carefully studied the sources of Islamic law and provisions, attributes, features and how to implement this type of obligation is expressed with comparative study of and Egypt.

این‌گونه تعهدات است که آیا این قسم تعهد در حقوق ایران مشروع و معتبر است؟ این بحث ازآنجا سرچشمه می‌گیرد که مطابق ماده 190 قانون مدنی ایران، مورد معامله باید معین باشد و ممکن است گفته شود شرط معین‌بودن سبب تردید در اعتبار و صحت تعهد تخییری می‌شود؛ زیرا این تلقی به ذهن می‌آید که در تعهد تخییری نیز ابهام و تردید وجود دارد؛ ابهام از این ‌لحاظ که معلوم نیست متعهد کدام موضوع را انتخاب کند و تردید ازاین‌رو که هنگام تعهد، نه متعهدله به تعیین می‌داند که موضوع تعهد چیست و نه متعهد، جازم در انتخاب موضوعی است که باید اجرا کند؛ بنابراین ممکن است گفته شود تعهد تخییری به ‌دلیل مردد‌بودن موضوع و غرری‌بودن آن باطل است. به ‌نظر می‌رسد سخن این دسته قابل نقد است؛ ازاین‌رو که وقتی می‌توان شرط ضمن عقد را به‌ صورت مردد پذیرفت و غرری محسوب نمی‌شود، چرا نتوان تعهد تخییری را که به ‌میزان کافی معلوم است و باعث جهل نیز نمی‌شود، صحیح دانست؟ افزون‌براین ایشان در صدر کلامشان اذعان می‌کنند ازآنجاکه تعهد بر امر مردد، غرری محسوب نمی‌شود، بسیاری از نظام‌های حقوقی آن را پذیرفته‌اند؛ به ‌همین ‌دلیل برخی دیگر از حقوقدانان به سخن آنها انتقاد کرده‌اند که میان دو فرض، هیچ تفاوت واقعی وجود ندارد و اختیار تعیین موضوع در هر دو حال با متعهد است و به‌دشواری می‌توان به این پرسش پاسخ گفت که اگر شرط به‌اندازه کافی معلوم است و باعث جهل به یکی از دو عوض نمی‌شود، چرا نتواند موضوع تعهد اصلی شود؟ زیرا شرط تغییر عوض، جدا از معامله نیست و با یکی از دو عوض و تعادل اقتصادی آن ارتباط نزدیک دارد (کاتوزیان، 1385، ص161).