هم‌شکلی مسیرنماها در برخی از زبان‌های ایرانی: رویکردی ریزنحو بنیان Journal Article

مقالة حاضر به بررسی هم­شکلی مسیرنماها در سه زبان فارسی، کردی کرمانشاهی و لری (گویش مینجایی) می­پردازد. این بررسی براساس رویکرد نوین ریزنحو صورت پذیرفته است. از این رو در بخش مقدمه به تفصیل به معرفی این رویکرد و نیز آثار پیشین پرداخته­ شده­است. در بخش دوم، علاوه بر تحلیل مسیرنمایی،  پدیدة هم­شکلی در سه زبان مذکور مورد بررسی قرار گرفته است. داده­های مربوط به این زبان­ها از گویشوران بومی جمع­آوری شده است. ضرورت پرداختن به این موارد هم­شکلی نشان می­دهد ریزنحو تا چه اندازه پاسخگوی موارد هم­شکلی در زبان­های ایرانی است و اینکه زبان­های ایرانی از چه الگوی هم­شکلی تبعیت می­کنند. الگوی هم­شکلی در زبان فارسی به این صورت است که مکان­نما، مسیرنمای مبدأ و مقصد با تکواژ جداگانه­ای صورت­بندی و مسیرنمای مبدأ و گذر با تکواژی واحد ظاهر می­شوند. در اکثر موارد هم­شکلی مسیرنمای مبدأ و گذر از نوع ظاهری است، چون فعل در واژگانی کردن گرة گذر دخیل است. الگوی هم­شکلی در کردی کرمانشاهی تابع نوع و جایگاه فعل در گروه فعلی است. در مورد افعال واژه­بست پذیر، اگر فعل­آغازی باشد، الگوی هم­شکلی به صورت «مکان­نما = مسیرنمای مقصد ≠ مسیرنمای مبدأ» و اگر فعل­پایانی باشد، «مکان­نما = مسیرنمای مقصد = مسیرنمای مبدأ» است. در مورد افعالی که واژه بست نمی­پذیرند دو الگوی «مکان­نما = مسیرنمای مقصد = مسیرنمای مبدأ» و «مکان­نما = مسیرنمای مبدأ ≠ مسیرنمای مقصد»  برقرار است. الگوی هم­شکلی در لری اگر فعل­آغازی باشد، به صورت «مکان­نما = مسیرنمای مقصد ≠ مسیرنمای مبدأ» و اگر فعل­پایانی باشد، به صورت «مکان­نما = مسیرنمای مبدأ ≠ مسیرنمای مقصد» می­باشد. این الگو جزء الگوهایی است که برای آن تا به حال مصداقی یافت نشده است

"مسیرنمای مبدأ (همان) موارد مشابه هم‌شکلی در چارچوب صرف توزیعی با فرض کم‌مشخص‌بودگی عناصر واژگانی تحت عنوان «اصل زیرمجموعه»[34] آورده شده است: (5) اصل زیرمجموعه (هله[35]، 1997): محتوای واجی یک عنصر واژگانی در یک تکواژ، در گره پایانی درج می‌شود، اگر آن عنصر بر تمام یا زیرمجموعه‌ای از مؤلفه‌های دستوری پایانه منطبق باشد. 2. تحلیل داده‌ها در این بخش ابتدا به طبقه‌بندی مسیرنما براساس رویکرد ریزنحو می‌پردازیم و در ادامه پس از بررسی ساختار نحوی سه مسیرنمای اصلی مبدأ، مقصد و گذر، الگوهای هم‌شکلی را در سه زبان فارسی، کردی کرمانشاهی و لری مینجایی مورد تحلیل قرار می‌دهیم. از طرفی جایگاه فعل هم در مورد افعال واژه‌بست پذیر مهم است چون مکان‌نما در صورت فعل آغازی بودن به گونه‌ای دیگر واژگانی شود و اینکه در مسیرنمای مقصد و مبدأ فعل می‌تواند حرکتی و از یک نوع باشد. براساس مشاهدات صورت گرفته در این زبان الگوی هم‌شکلی مسیرنماها در این زبان وابسته به جایگاه فعل در گروه فعلی است: اگر فعل در جایگاه پایانی باشد مکان‌نما و مسیرنمای مبدأ با تکواژ de و مسیرنمای مقصد با تکواژ ve واژگانی می‌شوند. همان‌گونه که مشاهده شد الگوی هم‌شکلی در زبان فارسی به این صورت است که تنها مسیرنمای مبدأ و گذر با یک تکواژ یکسان واژگانی می‌شوند و با تکواژهای مسیرنمای مقصد و نیز مکا‌ن‌نما متفاوت است. اما الگوی هم‌شکلی در حالت فعل پایانی زبان‌های کردی کرمانشاهی و لری امری نادر است، چون گره مسیرنمای مقصد که بین گره مسیرنمای مبدأ و مکان‌نما واقع است با تکواژی جداگانه واژگانی می‌شود و مسیرنمای مبدأ و مکان‌نما با تکواژی همسان واژگانی می‌شود، و این امر قابل پیش‌بینی نیست."