Abstract:
به نظر بسیاری از محققان تاریخ، فاصله گرفتن از تاریخ و پرسش در بارة آن، ویژگی مورخان عهد جدید است و چنین مباحثی در منظوم فکری گذشتگان شکل نگرفته بود. در این مقاله با واکاوی آثار مورخان مسلمان، به این موضوع خواهیم پرداخت که آیا مورخان در آثار خود صرفا به وقایع نگاری پرداخته اند یا دغدغه طرح مباحث معرفت شناسانه در بارة تاریخ را نیز داشته اند. سوا لهای معرفت شناسانه آ نها در بارة تاریخ آیا معرفت گذشته دست یافتنی « و »؟ معرفت تاریخی کدام است « »؟ تاریخ چیست « چیست؟ آیا در آثار آنان، پرسش هایی ازای ندست که مطر حشده است؟ »؟ است این مقاله با روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و بر مبنای داده های تاریخی، به بررسی پاسخ مورخان به پرسش های معرفت شناسانه در بارة چیستی تاریخ می پردازد و به دو پرسش پاسخ می دهد: ماهیت تاریخ و معرفت تاریخی در نظرگاه مورخان گذشته چیست؟ بر مبنای پاسخ مورخان به پرسش های معرف تشناسانه در بارة سرشت تاریخ، چند نوع نگرش در میان آنان وجود داشته است؟ بررسی انجام شده نشان داد طرح مباحث معرفت شناسانه در بارة تاریخ، در میان مورخان مسلمان پیشینه ای طولانی دارد و به قرن سوم هجری قمری که نخستین آثار تاریخ نگاری پدید آمد، بازمی گردد. در آثار برخی از مورخان، به مباحثی چون هدف از مطالعه تاریخ، روش تاریخ نگاری، امکان دست یابی به حقیقت گذشته پرداخت هشده است. مورخان مسلمان را بر اساس نگرش آ نها به سرشت تاریخ در سه نوع می توان دسته بندی کرد. نخست، مورخان واقع گرایی که دست یابی به حقیقت گذشته را ممکن می دانند و میان گذشته و معرفت تاریخی تمایزی قائل نشده اند. دوم، مورخان واقع گرایی که باوجود تاکید بر امکان دست یابی به حقیقت، میان حقیقت گذشته و معرفت تاریخی تمایز قائل شده اند. سوم، مورخانی که با تاکید بر تمایز حقیقت گذشته و معرفت تاریخی، دستیابی به حقیقت را ممکن ندانسته و هرگونه قطعیت و عینیت در تاریخ را رد کرده اند.
According to many scholars of history, the distance from history and its question is a Feature of New
Historians, and such discussions have not been shaped in the intellectual system of past historians. In this
article, by studying the works of Muslim historians, we will investigate whether historians have merely devoted
to Writing event in their works or have also been concerned about the presentation of the epistemological
debates on history. What are their epistemological questions about history? Are there any questions in their
”?works: such as “What is history?” “What is historical knowledge?” And “Is the past knowledge reachable
This article is based on a descriptive-analytic research method and based on historical data; it
examines the answer of historians to epistemological questions about the history and gives the answer to
two questions: What is the nature of history and historical knowledge in the perspective of historians in the
past? Based on the answer of historians to the questions of epistemological knowledge about the nature of
?history, what kind of attitudes have there been among them
The survey showed that the epistemological discussions of history among Muslim historians have a
long history and dates back to the third century AH which were created the first historical works. In the works
of some historians, have been discussed topics such as the purpose of the study of history, the method of
historiography, the possibility of finding the truth of the past. Muslim historians -according to their attitude
to the nature of history -can be classified into three types. First, realist historians who believe it is possible to
find the truth of the past and did not distinguish between the past and historical knowledge. Second, realist
historians, who, despite the emphasis on the possibility of finding the truth, have distinguished between the
truth of past and historical knowledge. Third, historians who, by emphasizing the distinction between past
truth and historical knowledge, and rejected the possibility of finding the truth of the past any certainty and
.objectivity in history
Machine summary:
"٤۶ چیستی تاریخ ازنظرگاه مورخان مسلمان در این بخش از مقاله ، ضمن واکاوی دیدگاه ها و نظریات مورخان مسلمان ، به جست وجوی مباحث معرفت شناسانه در بارة تاریخ ، در آثار تاریخ نگاری این مورخان می پردازیم تا روشن شود آیا مورخان گذشته دغدغه پرداختن به پرسش هایی چون : »تاریخ چیست ؟«، »معرفت تاریخی چیست ؟«، »گذشته امری »واقعی« است یا »برساخته «؟« داشته اند.
«٤۸ این سخن بدین معنی است که طبری، به رغم تأکید بر نقل صرف اخبار و پرهیز از هرگونه شرح و تفسیر، خود در نگارش کتابش ، گزینشی عمل کرده و دیدگاه های شخصی را در گزینش و انعکاس اخبار دخالت داده است ؛ بنابراین می توان نتیجه گرفت حتی نقل گراترین مورخ مسلمان ، نتوانسته است حقیقت گذشته را آن چنان که بود، دریابد و انعکاس دهد.
١۰۰ او، حقیقت جویی را انگیزه مورخان صاحب دانش و فکر، از عصر کلاسیک تاکنون می دانست ، اما با گفتن این سخن که تاریخ های قدیم و جدید، با افسانه و مغالطه آشفته شده اند بر تمایز حقیقت گذشته و آثار تاریخی تأکید می کند.
نتیجه گیری برخلاف نظر برخی از محققان ؛ که طرح مباحث معرفت شناسانه در حوزه تاریخ را بحثی جدید می دانند که از قرن هجدهم پیش تر نمی رود، بررسی آثار تاریخ نگاری مورخان مسلمان نشان داد، طرح مباحث معرفت شناسه در بارة چیستی و چرایی تاریخ ، دغدغه بسیاری از مورخان مسلمان بوده است و بیشتر آنان نظریاتی در این خصوص بازگو کرده اند."