Abstract:
یکی از اختلافات فقها و حقوقدانان از دیرباز، مسئلهی میزان ارث زوجه از اموال غیرمنقول زوج است. قانون مدنی ایران تا قبل از سال 1387 در مادهی 946 از نظر مشهور فقها تبعیت میکرد، اما از سال 1387 با اصلاحیه ای جدید نظریهی غیر مشهور را پذیرفته که با بازبینی ادله این نظریه منطقی تر به نظر می رسد. به تبع اختلاف در میزان ارث زوجه از اموال غیرمنقول، دربارهی حق خیار زوجه از معاملات اموال غیرمنقول زوج نیز اختلاف هست. در هر یک از دو مورد پنج نظریه وجود دارد. از آنجا که قانون مدنی قبل و بعد از اصلاح به نوعی برای زوجه در اموال غیرمنقول زوج محرومیت قائل شده، این سؤال مطرح است که با وجود محرومیت زوجه از عین اموال غیرمنقول زوج، آیا وی از حق خیار معاملات غیرمنقول ارث می برد یا نه؟ پاسخ این سؤال در قانون نیامده و یکی از مسائل مبتلابه در جامعه است. در این پژوهش پس از بررسی میزان ارث زوجه از اموال غیرمنقول و ادلهی آن، نظریههای مختلفی دربارهی میزان حق خیار زوجه از اموال غیرمنقول که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، به دست آمده که نظریهی پنجم یعنی محق بودن زوجه از خیار در صورت فروش اموال غیرمنقول و محرومیت از حق خیار در صورت خرید اموال غیرمنقول توسط زوج، ارجح است.
From long time ago، one of differences between jurisconsults and lawyers is the amount of wife’s inherited her husband’s immovable property. The civil law of Iran before 1387 followed up the famous opinion of jurisconsults in act 946، but from 1387 accepted the obscure opinion with a new amendment that this opinion seems more logical with the review of reasons. In consequence of differences in the amount of wife’s inherited from immovable property، also there are some differences about the right of wife’s option from the contracts of husband’s immovable property such as land and house. In one of both cases exist five opinions. Because of the civil law somehow deprives wife in husband’s immovable property before and after correction، this question is mentioned that despite the deprivation of wife from the same husband’s immovable property، Is she inherited from the option right to terminate the contract of immovable property or not? The answer of this question doesn’t mention in law and is one of come down with problems in society. In this research after studying the amount of wife’s inherited from immovable property and it’s reasons، obtained different opinions about the amount of option right of wife from immovable property that is done in descriptive analysis method، That the fifth opinion means the wife to be right of option in case of the sale of immovable property and deprivation from option right، if the husband buy immovable property، is prefered.
Machine summary:
"در مورد حق خیار قانون مدنی در مادهی 445 مقرر داشته که «هر یک از خیارات، بعد از فوت، منتقل به وراث میشود»، اما از آنجا که قانون مدنی قبل و بعد از اصلاح به نوعی برای زوجه در اموال غیرمنقول زوج محرومیت قائل شده، این سؤال مطرح است که با وجود محرومیت زوجه از عین اموال غیرمنقول زوج، آیا زوجه از حق خیار معاملات غیرمنقول ارث میبرد یا نه؟ پاسخ به این سؤال در قانون نیامده و یکی از مسائل مبتلابه در جامعه است، زیرا گاهی اوقات افراد بدون هیچ تحقیق و تفحصی معاملاتی انجام میدهند و پس از اتمام نقل و انتقال تازه متوجه ضرر و زیانی که متحمل شدهاند، میشوند که در این حالت فقط داشتن حق خیار فسخ کارگشاست.
همچنین مطابق با اصل 167 قانون اساسی قاضی در صورت نیافتن نص مواد قانونی در مورد دعوا ملزم به رجوع به فتاوای معتبر است و از آنجا که در مبحث خیار زوجه از اموال غیرمنقول زوج در بین فقها اختلافنظر وجود دارد، نیازمند بیان نظرات، ادلهی هر کدام، نقد آنها و ترجیح نظریهی برتر است مبحث اصلی این مقاله میزان ارث زوجه از خیار اموال غیرمنقول است، اما به دلیل تبعیت این مسئله از مسئلهی میزان محرومیت زوجه از اموال غیرمنقول، قبل از پرداختن به مبحث اصلی مقاله، به میزان محرومیت زوجه از ارثبری اموال غیرمنقول پرداخته میشود.
2-1- تبیین نظریههای ارث زوجه از اموال غیرمنقول خداوند در آیهی 12 سورهی نساء به صراحت میزان سهمالارث زوجین از یکدیگر را بیان کرده است و در این باره بین فقها نیز اجماع وجود دارد (نجفی، 1404: ج39، ص207)، اما در مورد ارثبری زوجه از اموال غیرمنقول زوج اختلافنظر هست (عاملی، 1413: ج13، ص184؛ آل بحرالعلوم، 1403: ج3، ص81؛ نراقی، 1415: ج19، ص367) که میتوان نظرات ایشان را به پنج گروه تقسیم کرد."