Abstract:
با آنکه ریشههای ادبیات پایداری در ایران به پیش از اسلام بازمیگردد، آثار تولید شده در این زمینه در دوران معاصر؛ از نظر کثرت، کیفیّت و اقبال مخاطبان، قابل مقایسه با ادوار پیشین نیست. از این رو ضرورت دارد ادبیات پایداری به عنوان بخش مهمّی از ادبیات امروز ایران بررسی شده، مؤلّفهها، فرصتها و چالشهای پیش روی آن بازشناسی شود. لذا این پژوهش ضمن واکاوی مؤلّفهها و ارائة تعریفی جامع و مانع از ادبیات پایداری و طبقهبندی انواع مختلف و متفاوت آن، میکوشد مهمترین فرصتها و چالشهای این شاخه از ادبیات در ایران را، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی مورد بازشناسی، بررسی و تحلیل قرار دهد. بر اساس یافتههای این تحقیق، مؤلّفة اصلی ادبیات پایداری- به منزلة یک مقولة ماهیّتاً مضمونی- توجّه به عنصر «ستیز با» یا «تاب آوری در برابرِ» هر نوع اعمال قدرت نامشروع؛ لوازم و عوارض آن است. مهمترین چالشهای ادبیات پایداری نیز، تشتّت در تعریف، فقدان نظریّه پردازی، شعاری، سفارشی و دولتی شدن و مهمترین فرصتهای آن، همسویی بدنة اصلی ادبیات پایداری با گفتمان انقلاب و سیاستهای کلان نظام، حمایتهای مادی و معنوی نهادهای حاکمیتی، برخورداری از پشتوانههای فرهنگی چندین هزارساله؛ اعمّ از اساطیر، تاریخ پر از جنگ و استبداد و همچنین مذهب انقلابی تشیّعاست.
Machine summary:
گذشته از میراث تاریخی ادبیات مقاومت (که به دوران پیشاز اسلام بازمیگردد)، طی سالهای پساز انقلاب اسلامی، انبوهی از آثار ادبی در قالب شعر، ترانه، داستان، نمایشنامه، خاطره، فیلمنامه، سفرنامه، و سایر گونهها و قالبهای ترکیبی و ابداعی در سطوح متفاوتی از کیفیت و ارزش هنری با مضامین مقاومت تولید شد که ضرورت بررسی، طبقهبندی، نقد، تحلیل، و بهویژه تدریس آنها در فضای دانشگاهی سرانجام به تأسیس گرایش ادبیات پایداری در مقطع کارشناسی ارشد رشتة زبان و ادبیات فارسی منجر شد.
درواقع، میراث ادبی شاعرانی همچون ادیب پیشاوری، نسیم شمال، و ملکالشعرای بهار با گرایش میهندوستانه، که گاه به جهانوطنی اسلامی میگراید، بعدها (دوران پهلوی و پساز انقلاب اسلامی تا امروز) به طیفی از نویسندگان و شاعران میرسد که در آثار خود به ستمی که بر جهان اسلام، از لبنان و فلسطین تا افغانستان و بالکان و از عراق و شام و ایران تا یمن و بحرین و نیجریه میرود توجه میکنند؛ فقط با این تفاوت که در اشعار شاعران پیشین آرمان اصلی اتحاد جهان اسلام و برادری شیعه و سنی است که این آرمان رفتهرفته کمرنگ میشود و جای خود را به نوعی منازعة بینالمذاهبی میدهد.
دوران طولانی دفاع مقدس با انعکاس فضیلتهای انسانی در گفتار و رفتار و اندیشة رزمندگان همراه است؛ فضیلتهایی که با تکیه بر پشتوانههای فرهنگ ملی و دینی در قالب نوعدوستی، میهنخواهی، شهادتطلبی، ایثارگری، ستمستیزی، و سلوک عرفانی تجلی مییابد و طی هشت سال استقامت (در مفهوم قرآنی کلمه) دربرابر مصائب و شداید جنگ، نظیر ویرانی، آوارگی، اسارت، جانبازی، شهادت، و تبعات آن، آثار و ارزشهایی را بهیادگار میگذارد که پاسداری از این میراث گرانقدر تا پایان تاریخ رسالت ابدی شاعران و نویسندگان متعهد خواهد بود و بهانجامرساندن آن چراغ ادبیات مقاومت را در این سرزمین همواره روشن نگاه خواهد داشت.