Abstract:
شاعران و نویسندگان معاصرهر یک از زاویه ای خاص و با دغدغه های بعضا متفاوت به طبیعت و حیات وحش نگریسته و درباب آن سخن رانده اند.طبیعت بکر و دست نخورده، محیط زیست، انسان، حیوانات و گیاهان از جمله مباحثی هستند که شاعران در لابه لای اشعار خود بدان پرداخته اند. از میان شاعران معاصر که به طبیعت نگاهی ویژه و البته دلسوزانه دارند؛ محمدرضا شفیعی کدکنی، چهره ای شاخص و سرشناس در حوزه ی ادبیات و نقد ادبی است. نقد بوم گرا یا «اکوکریتیسیزم» که نظریه ای نوپا در مباحث نقد و نظریه ی ادبی است به بررسی رابطه ی دوسویه میان نویسنده یا شخصیت داستانی با طبیعت پرداخته و میزان تاثیر و تاثّر طبیعت و حیات وحش بر روح وروان شاعر را بررسی می کند. این مقاله با هدف واکاوی و تبیین نگاه شفیعی کدکنی به موضوعات طبیعت و محیط زیست از منظر نقد بوم گرا پرداخته و روشن می سازد که نه تنها بی توجهی انسان ها به طبیعت و حیات وحش؛ ذهن ، روح و روان شاعر را می آزارد و از آن گلایه مند است بلکه گاه شاعر چنان محو طبیعت می شود که خود و وجود ذاتی خود را در وجود طبیعت می داند و از زبان طبیعت به توصیف خویشتن پرداخته است.
Machine summary:
در آغاز، بومنقد بر پایهی شرح مسائل زیستمحیطی با استفاده از عینیت علوم، واقعیتهای جهان خارج، محاکات و واقعگرایی بنیانگذاری شده بود؛ اما پس از چندی، پرسشی اساسی مطرح شد: انسان چگونه میتواند از منظر طبیعت، محیط زیست، گیاهان یا جانوران سخن بگوید؟ با توجه به اینکه هر ناظری از منظری خاص به جهان مینگرد، نه تنها نگاه دو ناظر مختلف به یکدیگر شبیه نیست، بلکه حتی نمیتوان با قطعیت و بهطور کامل، نگاه دیگری را درک کرد؛ زیرا منظری که او از آن به پدیدهای مشخص مینگرد، با منظری که دیگران از آن به همان پدیده مینگرند، به ناچار، یکسان نیست.
در آثار و اشعار محمدرضا شفیعی کدکنی، شاعر و منتقد معاصر، نیز طبیعت و محیط زیست نمود و حضوری پررنگ دارد که این نوشتهها را از دیدگاه نقد بومگرا درخور تحلیل میسازد.
در این مقاله به ژرفساخت زبانی نام اشعار توجه شده و نقش طبیعت در نامسرودههای شاعر نشان داده شده است؛ اما تاکنون، دربارهی بررسی طبیعت و توجه به مسائل زیستمحیطی در اشعار شفیعی کدکنی از دیدگاه نقد بومگرا پژوهش مستقلی صورت نگرفته است.
بنابر آنچه در این مجال گفته شد، پیداست که وجوه مطالعات بومشناسی متعدد و متکثر است و به همین رویکردهای گفتهشده نیز محدود نیست؛ اما، نگارنده میکوشد با استفاده از اهم رویکردهای مذکور، به نقد و بررسی طبیعتنگاری شاعر معاصر، محمدرشا شفیعی کدکنی، در آینهی اشعارش بپردازد و تحلیلی مختصر از شاعرانگی زیستمحیطی (ecopoetics) وی در دفتر شعر «از زبان برگ» که به نظر نگارنده بهترین مجموعهی شعر او به لحاظ طبیعتمحوری است، ارائه کند.
۵. نتیجهگیری دفتر شعر «از زبان برگ» شفیعی کدکنی، مانند بسیاری از سرودههای او، با طبیعت و محیط زیست گره خورده است و مناظر طبیعی و محیط پیرامون زندگی شاعر نقش مهم و پررنگی در متن اشعار و حتی عناوین سرودههای او دارد.