Abstract:
نشانههای سجاوندی از ابزارهای نسبتاً جدید رسمالخط فارسی هستند که در گفتار مکتوب جایگزین لحن و دیگر اشارههای شبهکلامی در گفتار شفاهی میشوند. جستار حاضر نشانههای سجاوندی را در شعرهای نیمایی مهدی اخوان ثالث (م. امید) مورد بررسی قرار میدهد و در صدد پاسخگویی به این پرسش است که علائم سجاوندی چه نقش و کاربردی در شعر اخوان دارد. نگارنده به منظور پاسخگویی به سؤال پژوهش با بهرهگیری از شیوهی استقراء تام، نشانههای سجاوندی را از شش دفتر شعر نیمایی اخوان استخراج کرده، سپس با استفاده از شیوهی توصیفی ـ تحلیلی به بررسی دادههای پژوهش پرداخته است. نتیجهی پژوهش بیانگر آن است که نشانههای سجاوندی در شعرهای نیمایی اخوان دو کاربرد عمده دارد: الف) کاربرد زبانی به منظور دلالت بر آواهای زبرزنجیری، تفکیک ساختار جمله و ایجاد انسجام در متن؛ ب) کاربرد هنری به منظور تصویرسازی، القاگری و برجستهسازی که اخوان از این کاربردها برای تقویت وحدت پیکرهی شعری خود استفاده کرده است.
Machine summary:
در بین شاعران معاصر، مهدی اخوان ثالث (۱۳۰۷-۱۳۶۹) یکی از سرایندگانی است که توجه خاص و ویژهای به استفادهی بهجا از علائم نگارشی در جایگاه هنرسازه داشته است؛ درست است که در شعر معاصر استفاده از نشانههای نگارشی رایج اســت؛ امــا آنچه شعر اخوان را از این منظر قابل تأمل ساخته و نگارنده را بر آن داشته تا در حیطهی نشانههای سجاوندی شعر اخوان به پژوهشی مستقل دست یازد، علاوه بر بعضی اشارههای وی به استفادهی آگاهانه و تعمدی از نشانههای نگارشی۲، گسترهی قابل توجه این نشانهها در شش دفتر شعر نیمایی اخوان (زمستان، آخر شاهنامه، از این اوستا، در حیاط کوچک پاییز در زندان، دوزخ اما سرد و زندگی میگوید: اما باز باید زیست) است.
۲. پیشینهی بحث ازآنجاکه اخوان یکی از چهرههای برجسته و صاحبسبک شعر معاصر محسوب میشود، پژوهشها و تحقیقات بسیاری دربارهی زندگی، اندیشهها، آثار و زبان وی انجام شده که بعضی از آنها عبارت است از: کتابهای باغ بیبرگی (۱۳۷۰)، بهاهتمام مرتضی کاخی؛ دفترهای زمانه (۱۳۷۰)، از سیروس طاهباز؛ نگاهی به مهدی اخوان ثالث (۱۳۷۳)، از عبدالعلی دستغیب؛ آواز چگور (۱۳۷۷)، از محمدرضا محمدی آملی؛ امیدی دیگر (۱۳۸۰)، از ضیاءالدین ترابی؛ تجربههای همه تلخ (۱۳۸۱)، از کاظم رحیمی؛ از زلال آب و آیینه (۱۳۸۲)، از جواد میزبان؛ آوا و القا؛ رهیافتی به شعر اخوان ثالث (۱۳۸۳)، از مهوش قویمی و حالات و مقامات م.