Abstract:
یکی از مسائل مورد اتفاق در فقه و حقوق اسلامی این است که وصیت، محدود به ثلث اموال و مازاد بر آن به اجازۀ ورثه منوط است. اما در صورتیکه موصی وارثی نداشته باشد، دربارۀ اینکه آیا همچنان محدودیت ثلث باقی است یا باید آزادی کامل موصی را پذیرفت، اختلاف نظر وجود دارد. گروهی از صاحبنظران در این فرض نیز وصیت را محدود به ثلث و مازاد را از آن امام (حاکم) میدانند. برخی دیگر با اعتقاد به اختیار کامل موصی، چنین وصیتی را معتبر دانستهاند. بعضی دیگر نیز راه تفصیل را در پیش گرفتهاند و وصایای مربوط به امور خیریه و عامالمنفعه را معتبر و سایر وصایا را به ثلث محدود میدانند. در پژوهش حاضر با نقد و بررسی ادلۀ ارائهشده برای نظریات مختلف، نظریۀ محدودیت وصیت موصی بلاوارث به ثلث اموال را قویتر دانستهایم. از دیدگاه حقوقی نیز نظر مزبور با قانون مدنی سازگارتر محسوب میشود.
One of the unanimous issues in Jurisprudence and Islamic law is that the will is limited to one-third of the heritage and its surplus is subject to permission from the heirs. But if there is no heir، about whether the limitation of third still remains or the testator has complete freedom، there is disagreement. A group of experts in this hypothesis، believes it is limited to the third and surplus belongs to Imam (governor). Some other believe to the absolute freedom of testator and validity of such testament. Others separate between wills to charity and other wills. This study examines the arguments presented for different ideas and knows stronger the theory of limitation of the testator without heir to one-third of the property. From the legal point of view it is also more compatible with the provisions of the Civil Code
Machine summary:
در واقع با اینکه انسان در زمان حیات خود می تواند بـر طبق قاعدة «تسلیط » (مادة ٣٠ قانون مدنی ) در دارایی خود هر گونه تصرفی داشـته باشـد و آن را خواه در مقابل عوض و خواه به صورت مجانی به دیگری تملیک کند، شـارع مقـدس اسلام و به تبع آن قانونگذار ایران ، این آزادی را نسبت به تصرفات بعـد از مـوت محـدود کرده است ؛ به طوری که موصی فقط تا میزان ثلث حق دارد نسبت به دارایی خـود وصـیت کند و چنانچه بیش از ثلث وصیت کند، وصیت او نافذ نخواهد بود؛ مگر آنکه وراث میزان زائد را تنفیذ کنند (مادة ٨٤٣ قانون مدنی ).
مستند مشهور نیز روایات زیادی است که اگر به حـد تـواتر نرسـد، حـداقل مسـتفیض اسـت (نجفی ، ١٤٠٤، ج ٢٨: ٢٨١) علاوه بر این سایر مذاهب اسلامی نیز اتفاق نظر دارند که مادام که موصی وراث قانونی داشته باشد، وصیت نباید از ثلث ماترک تجاوز کند (ارشدی ، ١٣٨٧: ٥٨).
حال این سؤال مطرح می شود که اگر موصی وارث نداشته باشد، آیا محدودیت وصیت وی به ثلث اموالش همچنان پابرجاست یا به دلیل فقدان وارث و منتفی بودن تضییع حقـوق آنان ، موصی آزادی کامل دارد و می تواند اموال خود را به هر میزان که بخواهد، بـرای پـس از مرگ خود وصیت کند؟ قانون مدنی ایران در این موضوع ساکت است .
پس این روایات را می توان حمل بر اذن امـام کرد که به عنوان وارث ، وصیتی را که مازاد بر ثلث بوده و به ایشان عرضه شده ، تنفیذ کرده است (نراقی ٢، ١٤١٥، ج ١٩: ٤٣٤؛ نجفی کاشف الغطاء، بی تا: ١٥٣؛ یـزدی ٣، ١٤٢١: ٤).