Abstract:
مصر در عصر ممالیک شاهد دگرگونیهای فرهنگی و آموزشی شگرفی بود. این
سرزمین که در پی حمله مغولان، مامن علما و دانشمندان شده بود، شاهد رشد
مراکز آموزشی متعدد و ظهور چهره های سرآمد در رشته های مختلف علمی بود.
در این دوران همه علوم و بویژه علوم دینی، تاریخ و تراجم در مراکز علمی به
خصوص در جوامع و مدارس مورد توجه قرار گرفتند. این مقاله به روش
توصیفی- تحلیلی به واکاوی نظام آموزشی ممالیک بحری و برجی میپردازد و
در پی پاسخ به این سوالات است که نظام علمی و آموزشی ممالیک چگونه بود؟
و در این نظام، زنان چه جایگاهی داشتند؟ فرضیه ها نیز بیانگر آن است که؛ در
عصر ممالیک مراکز متعدد علمی به وجود آمد که هر کدام دارای برنامه های
آموزشی بودند. زیرا هر کدام مدرس، معید، شاگردان، روش تدریس، برنامه
درسی، مواد درسی مخصوص به خود داشتند. زنان در این دوران بویژه در دوره
ممالیک برجی به خصوص در علوم دینی پا به عرصه گذاشتند.
Machine summary:
"(ناصرالحجی، 1412، 188) علاوه بر مکاتب سایر مراکز علمی نیز در عصر ممالیک که فعالیتهای آموزشی در آنها جریان داشت شامل جوامع مثل جامع ظاهر بیبرس، (مقریزی، 1418،ج4: 95-101) جامع قلعه، (همان، 136-137) جامع مؤیدی، (همان، 142-144) جامع آیدمر خطیری، (همان، 115) جامع تنکز و جامع کریم الدین و جامع شمس الدین غبریال، (ابن تغری بردی، بیتا(ب)، ج9: 57) و...
(غنیمه،1377: 368، 374) نکته حائز اهمیت آن است که برخی از زنان اندیشمند آن زمان برای کسب علم به خصوص حفظ حدیث نبوی و اسناد آن به سفرهای علمی می پرداختند که از جمله افراد مشهور در این زمینه «ساره بنت جماعه» بود.
(مقریزی، 1418، ج4: 303) نمودار 2: مقایسه چهرههای شاخص زنان در دوره ممالیک بحری و برجی / نقش اوقاف در رشد نظام آموزشی در عصر ممالیک اوقاف که احباس هم نامیده میشود به طور کلی از نظر در آمد و بهره مستمر از بهترین و بیشترین منابع درآمد برای تعلیم اسلامی بوده است.
این رونق فرهنگی زاییده علل خاصی از جمله؛ غنای تاریخی- فرهنگی سرزمین مصر، تقلید از دولتهای با فرهنگی مثل زنگیان در شام، و ایوبیان در مصر که ممالیک به عنوان برده زیر نفوذ تشکیلات آنها کار میکردند و خودشان زمینه ساز سقوط این دولت شدند و نیز حمایت سلاطین و امرا مملوکی از حرکت علمی، موقوفات، سفرهای علمی و نیز اجباری برخی از علما به این سرزمین میباشد."