Abstract:
تمدن اسلامی پس از شکلگیری و پشت سر گذاشتن چند قرن درخشش در عرصههای مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی، از قرون میانه به بعد با موانع و مشکلاتی روبرو گردید که موجب شد تا با وجود دارا بودن دستاوردهای گرانمایه و پرورش اندیشمندان فراوان دچار افت و افول گردد و نتواند متناسب با مقتضیات زمان، زمینههای لازم را برای توسعهی همه جانبه جامعه اسلامی فراهم سازد.
دربارهی افول تمدن اسلامی، دیدگاههای مختلفی مطرح شده است. هر یک از نویسندگان، با نگاه خاصی به بررسی پدیدهی افول تمدن اسلامی پرداختهاند و علل و عوامل مختلفی را در این افول دخیل دانستهاند؛ ولی در میان تحلیلهای صورت گرفته، کمتر به علل افول علمی تمدن اسلامی پرداخته شده است. این پژوهش بر آن است تا ضمن بررسی و تحلیل علل علمی افول تمدن اسلامی، راهکارههای لازم برای احیای تمدن اسلامی را نیز ارائه نماید. نگارنده بر این باور است که مسائل علمی، نقش عمدهای هم در اعتلا و درخشش تمدن اسلامی و هم در افول این تمدن بزرگ داشته است و یکی از مهمترین راههای احیای تمدن اسلامی را نیز رفع این موانع و حرکت در جهت توسعه علمی می داند.
Machine summary:
تمدن اسلامی، توسعهی علمی، احیا علمی، باززایی علمی، نظام تاریخی <H2>مقدمه</H2> تمدن اسلامی یکی از عظیمترین و تأثیرگذارترین تمدنهای جهانی است که با پیدایش و پرورش، افق جدیدی در عرصههای مختلف به روی همه اقوام و ملل گشوده شد و با تکیه بر فرهنگ ترکیبی و تکمیلی که داشت از تمام دستاوردهای علمی و ارزشمند سایر تمدنها بهره گرفت و سپس خدمات ارزندهای به ویژه در عرصهی علوم متعارف و مبتنی بر اصول و مبانی شریعت اسلام به تمدنهای موجود بشری ارائه کرد؛ زیرا تمدن اسلام که در گسترهی وسیع جغرافیایی خود با اقوام و زبانهای گوناگون روبهرو شد و به دلیل داشتن ماهیت تلفیقی و ترکیبی و نیز قدرت بالای اقتباس، توانست میان مبانی فکری خود با اندیشهی سایر اقوام، ارتباط برقرار کند که این نشانی از قدرت و توانایی این تمدن است.
<H2>علل افول تمدن اسلامی</H2> تمدن اسلامی نیز مانند سایر تمدنها مراحل مختلفی را طی کرده و از دورهی میانه به بعد با پدیدهی افول روبهرو شده است؛ اما این که چرا و چگونه این تمدن که سدههای پیاپی در اوج اعتلا و درخشش قرار داشته، امروزه نسبت به گذشته پرافتخار خود در وضعیت نامناسبی قرار دارد، سؤالی است که باید با تأمل بیشتری مورد بررسی قرار گیرد یا به تعبیر استاد مطهری باید مشخص شود که چگونه شد مسلمانان پس از آن همه پیشروی و ترقی در علوم و معارف و صنایع به قهقرا برگشتند؟ و مسؤول این انحطاط و سیر قهقرایی چیست و کیست؟ برخی نظریه پردازان همچون زرینکوب عامل افول تمدن اسلامی را فقدان وحدت وانسجام جامعهی اسلامی و بروز تعصبات قومی و محلی دانستهاند، زرینکوب معتقد است که این امر موجب رکود و سستی روح تسامح و وحدت موجود بر جامعه میشود.