Abstract:
شاید آیات شریفه 78 و 79 سوره انبیاء مهم ترین مصادیق تایید مساله اجتهاد پیامبران از سوی قرآن باشد. مفسران شیعه و اهل سنت در تفسیر این دو آیه نظرات متنوع و متفاوتی ارائه کرده اند. مقاله حاضر قصد دارد با اشاره به این تفاسیر و تحلیل آن¬ها، تایید یا رد نظریه اجتهاد از سوی قرآن را بررسی کند. در این اثر، آرای مفسران و صاحب نظران برجسته شیعه و اهل سنت نظیر بیضاوی، نجمالدین رازی، فخرالدین رازی، ابوسعود افندی، آلوسی، شافعی، جوینی، ابوحامد غزالی، نظّام، زمخشری، جبائی، ابنبابویه قمی، ابنعیسی، بلخی، امام صادق (علیه السلام) و طبرسی طرح و برسی می شود. از مهم ترین عناوینی که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته می توان به دیدگاه فقها، دیدگاه علمای معتزله و شیعه، نظریه علامه طباطبائی و آرای مصوّبه و مخطئه درباره اساس قرآنی اجتهاد اشاره کرد.
Machine summary:
"در پاسخ به این مدعا، آمدی اشاره میکند که آیه، در حالی که مؤید برداشت سلیمان است، برداشت صحیح داود را نفی نمیکند؛ بنابراین معنی سخن ممکن است این باشد که آنان از طریق اجتهاد، حکم مشابهی در مورد باغ انگور و گوسفندان دادند، اما اجتهاد مشترک آنان به وسیلۀ نصی که ـ به هر دلیلی ـ تنها به سلیمان وحی شد، ابطال گردید.
از دیدگاه کسانی که اجتهاد را با درک این جریان مرتبط میدانند، جوابهای محتملی وجود دارد؛ به عنوان نمونه آلوسی در ابتدا استدلال میکند اگر معنی عبارت «اصل یک اجتهاد نمیتواند دیگری را ابطال کند»، این باشد که اجتهاد یک نفر نمیتواند اجتهاد نفر دیگر را باطل کند و پذیرش اجتهاد نفر اول بر نفر دوم واجب است، این با موضوع مورد بحث ارتباط ندارد؛ زیرا احتمالا داود استلزامی برای پیروی از پسرش نداشت و اینکه او به سرعت اجتهادش را لغو کرد تا از حکم پسرش پیروی کند ـ همانگونه که در بالا بدان اشاره شد ـ شاید به دلیل دریافت وحی باشد که او را به ابلاغ حکم پسرش فرمان داد.
ک: معارف، 1995: 264) به نظر میرسد این روش تاحدی دلبخواهی باشد؛ زیرا تصور شرایطی که ممکن است موجب صدور تفسیر متأثر از تقیه در رابطه با آیات مورد سؤال باشند، دشوار است؛ شاید اینگونه باشد که احادیث امام جعفر صادق [علیه السلام] که به احکام دوگانه اشاره داشته و بنابراین احتمال اجتهاد را مطرح میکنند، صرفا نامعتبر هستند."