Abstract:
موضوع پژوهش پیشرو بررسی مفهوم روایتی است که به اشتباه در عرف اهل علم با عنوان «مداد العلماء افضل من دماء الشهداء» شناخته شده است. هر چند اصل مسئله مستند و درست میباشد، اما ظاهر آن در مجامع روایی شیعه به گونه دیگری گزارش شده است. برتری مرکب قلم دانشمندان دین بر خون شهیدان که در واقع به تراوشات قلم و سیاهههای بر جای مانده از آنها اشاره دارد، مطلبی است که با روایات فراوانی که به جایگاه دانشمندان دین و ارزش کاری آنان پرداخته، قابل اثبات و تبیین است. نکتهای که ممکن است به عنوان یک اشکال در کنار چنین روایاتی مطرح شود، این است که چگونه امکان دارد جانفشانی و جانبازی در راه حق در راستای مرزبانی از حدود و جان و نوامیس جامعه اسلامی، ارزشی کمتر از نگارش و پژوهش در جهت تبیین آموزههای دین و دفاع از آنها در برابر شبهات نظری و عملی داشته باشد؟ در واقع میباید به این مسئله پاسخ داد که آیا مرزبانی باورها برتر است یا مرزبانی وطن؟ و کدامیک اصل و اساس و دیگری پیرو آن بهشمار میآید؟ بیشک دانشمندان دین مسئولیت سنگینی را پذیرفتهاند که در هر عصر و دورهای میباید به مقتضیات آن زمان توجه نمایند و این مسئله در زمان کنونی با وجود خیزش جنگ نرم حساستر است.
Machine summary:
نکتهای که ممکن است به عنوان یک اشکال در کنار چنین روایاتی مطرح شود، این است که چگونه امکان دارد جانفشانی و جانبازی در راه حق در راستای مرزبانی از حدود و جان و نوامیس جامعۀ اسلامی، ارزشی کمتر از نگارش و پژوهش در جهت تبیین آموزههای دین و دفاع از آنها در برابر شبهات نظری و عملی داشته باشد؟ در واقع میباید به این مسئله پاسخ داد که آیا مرزبانی باورها برتر است یا مرزبانی وطن؟ و کدامیک اصل و اساس و کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی و مدرس دانشگاه (نویسندۀ مسئول) hoseinpour8@gmail.
مقدمه در منابع روایی شیعه حدیثی دربارۀ برتری جایگاه اهل دانش و مرکب نگاشتههای دانشمندان دین بر خون شهیدان و جاننثاری آنان در راه حق وجود دارد که بیشتر با این عبارت از آن یاد میشود: «مداد العلماء أفضل من دماء الشهداء»؛ اما اصل روایت به گونۀ دیگری است.
حال چرا در روایاتی اینچنین، جایگاه دانشمندان و کار آنان در نگارش و ارائۀ آموزههای دین و پژوهش دربارۀ آن، بسی ارزشمندتر از خون شهیدان دانسته شده است؟ شیخ صدوق در شرح این حدیث بر این باور است که مراد از سنجش مرکب قلم دانشمندان و خون شهیدان با یکدیگر و برتری مرکب، آن است که روشن شود آنچه بیشتر سبب پیشرفت دین و رواج آموزههای اسلام شد، قلم بود که کنایه از منطق، برهان و حجت دارد؛ نه (تنها) خون و جانفشانی در راه آن، و دعوت و هدایت مردم با کتاب و نوشتههای برهانی و موعظههای حکیمانه صورت پذیرفت؛ نه با شمشیر (سلاح) و جهاد و قدرت (ابن بابویه: 1413: 6/345).