اسلام و فرهنگ مدارا؛ بر آرای توماس باور Journal Article

یکی از الزامات بی بدیل برای تلاش در جهت اعتلای مجدد فرهنگ و تمدن اسلامی که از سابقه درخشان و بی نظیری در تاریخ برخوردار است، رجوع به تاریخ فرهنگی واقعی همین تمدن است. مقاله حاضر بر اساس اندیشه های محقق آلمانی (توماس باور) در کتاب فرهنگ مدارا؛ روایتی دیگر از تاریخ اسلام پایه ریزی شده است. روش شناسی تحقیق در این اثر بیشتر روش مطالعات فرهنگی است؛ یعنی بررسی یک دوره از منظر شیوه عمل فرهنگی. مولف نشان می دهد که علمای طراز اول اسلامی مانند ابن جزری، ابن حجر عسقلانی، سیوطی، غزالی و طوسی در حوزه های مختلف علوم اسلامی مانند علم قرائت، تفسیر و فقه و حدیث در تلاش برای درک ‍‍‍‍‍‍‍ وحی الهی، فرهنگ بی نظیری را خلق کردند که مولف از آن با عنوان «فرهنگ چندمعنایی و مدارا »؛ در برابر «فرهنگ تک معنایی و نامداراگری مدرنیته» یاد می کند. به نظر نویسنده کتاب، مسلمانان دررویارویی با غرب در حالی که متاثر از سلطه فنی و نظامی آن بودند، به جای رجوع به سرچشمه های فرهنگ غنی خود، در دام مدرنیته گرفتار شدند و برآن شدند با تاسی به معیارهای مدرنیته؛ یعنی «فرهنگ تک معنایی و عدم مدارا»، روایتی از اسلام ارائه کنند که با مدرنیته همخوانی داشته باشد. لذا به زعم نویسنده کتاب، بسیاری از دیدگاه های امروزی از اسلام حتی آنها که توسط مسلمانان و در دفاع از اسلام ارائه می شود، دقیقا در مدرنیته ریشه دارد و نه در اسلام.

In respect to the highly serious emphasis of the Supreme Leader on economic discourses in recent years and especially his emphasis on solving the society’s economic problems in the form of the Islamic economy model، it is tried in this writing to analyze in a comprehensive way the theoretical view and the approaches and strategies delineated by him in the Islamic economy discourses as an Islamic theoretical and domestic view in creating Islamic civilization and solving economic problems. This is a method close to content analysis along with a comprehensive look، along which the cross-textual interpretation method has to some extent been also used. The conclusion made in this article is that the leader has considered the Islamic economy model as one of the frameworks of the grounds for creating Islamic civilization and the foundation for solving Islamic economic problems with a theocentric outlook. In this framework، solving the economic problems of the country will lead to the stability of the order of Islamic Republic.

مؤلف نشان می‌دهد که علمای طراز اول اسلامی مانند ابن جزری، این مقاله بیشتر مبتنی بر تحقیقات توماس باور، محقق آلمانی و استاد اسلام‌شناسی و ادبیات عرب در دانشگاه مونستر آلمان است که حاصل تحقیقات خود را در سال ۲۰۱۱م در کتابی به نام فرهنگ چندمعنایی (مدارا)، روایتی دیگر از تاریخ اسلام عرضه کرد؛ البته شایان ذکر است که آرای وی محدود به منابع علمای اهل تسنن می‌باشد که می‌توان آن‌ را یک نقیصه تلقی کرد؛ اما جالب توجه اینکه این کتاب درست در اوج اسلام‌هراسی و اندیشه‌های اسلام‌ستیزانه‌ای مانند «جنگ تمدن‌های هانتینگتون» از یک سو و ظهور و بروز جریان‌های افراطی تروریستی و تکفیری تحت عنوان «اسلام» از سوی دیگر، با رویکردی کاملا متفاوت به رشته تحریر در آمده است. وی در این تحقیق نشان می‌دهد که در دوره مورد نظر،‌ علمای اسلام در اصلی‌ترین حوزه‌های علوم اسلامی که از مهم‌ترین سرچشمه‌های فرهنگ اسلامی بوده است، یعنی حوزه‌هایی مانند علم قرائت، فقه و حقوق و علم حدیث، اساس کار را در این علوم بر مدار مدارا در برابر چندمعنایی قرار داده‌اند (ضمن اینکه این رویکرد در دیگر حوزه‌های فرهنگی، مانند اخلاق و ادبیات و سیاست و همزیستی با اقلیت‌ها و غیره نیز وجود داشته است).