Abstract:
در واکاوی تقابل دو ساحت فرهنگی در دوران حکومتی امام علی (ع)، یک طرف فرهنگ عمومی و به‌تبع آن فرهنگ سیاسی جاهلیت است که ریشه‌های آن در باطن برخی از مسلمانان صدر اسلام باقی مانده و در دورۀ خلفای پیش از امیرالمؤمنین (ع) بازتولید شده و طرف دیگر این منازعه، فرهنگ سیاسی شایسته و بایسته از منظر امیرالمؤمنین (ع) قرار دارد که با دو رکن "علم‌آموزی" و "اراده‌سازی" شناخته میشود. در پاسخ به این پرسش اصلی که امام علی (ع) چه تصویری از فرهنگ سیاسی اسلامی ارائه داده‌اند، میتوان گفت که ایشان درصدد توجه‌بخشی به ساحت تعقل و ملزومات معرفتی آن و تقویت اراده و بایسته‌های ایمانیاش بودند و متقابلاً پاکسازی جامعه از فرهنگ سیاسی جاهلیت (که اقتضائات خاص خود را داشته و مانع حرکت سیاسی مطلوب قلمداد میشده است) را ضروری میدانستند. بنابراین امام با توجه به اهمیت و جایگاه فرهنگ در کنش سیاسی، اصلاحاتی ریشه‌ای و دامنه‌دار را در صحنۀ فرهنگ سیاسی پی‌ریزی کردند تا جهت رفتار سیاسی مسلمانان را به سمت مطلوب پیش برند. در این مقاله از روش توصیفی-تحلیلی برای رهنمون شدن به ابعاد سازندۀ فرهنگ سیاسی برگزیده در سیاستگذاری‌های امام (ع) استفاده شده و با ذکر دوگانه‌های مفهومی متضاد از ابعاد این دو فرهنگ سیاسی تشریح شده است.
Two opposing cultural arenas contrast with each other during Imam Ali’s government. On the one hand، there is popular culture and therefore the political culture of jahiliyyah (ignorance) which has been reproduced in the period of caliphs before Imam Ali (pbuh)، and still deeply roots itself in the soul of some Muslims of early Islam.On the other end of the opposition، there is the true political culture from Imam Ali’s perspective، which is known to be rooted in “acquiring knowledge” and “gaining determination”.In answer to the important question about Imam Ali’s picture of Islamic political culture، it could be said that he tried to emphasize the role of wisdom and its epistemic necessities، strengthen determination and its ideological requirements، and furthermore wipe out the political culture of jahiliyyah as an obstacle to ideal political movements. Therefore، taking into account the role of culture in political actions، Imam Ali implemented fundamental reforms in the arena of political culture to direct Muslims and their political behavior to the correct path. In this research، a descriptive-analytical method was used to identity the essential dimensions shaping the ideal political culture in Imam Ali’s policies. Opposing conceptual dichotomies were also used to clearly delineate the two different political cultures.
Machine summary:
در پاسخ به این پرسش اصلی که امام علی (ع ( چه تصویری از فرهنگ سیاسی اسلامی ارائه داده اند، میتوان گفت که ایشان درصدد توجه بخشی به ساحت تعقل و ملزومات معرفتی آن و تقویت اراده و بایسته های ایمانیاش بودند و متقابلا پاکسازی جامعه از فرهنگ سیاسی جاهلیت (که اقتضائات خاص خود را داشته و مانع حرکت سیاسی مطلوب قلمداد میشده است ( را ضروری میدانستند.
١. پرهیز از فرهنگ سیاسی خشونت منشی و ضرورت تمسک به صلح باوری امام علی (ع ( با توصیفاتی که از زندگی عرب جاهلی ارائه کرده اند (نهج البلاغه ، ١٣٧٨: خطبۀ ٢٦(، زمینه ای را برای مردم شناسی و رسیدن به شخصیت اجتماعی عرب صدر اسلام فراهم کردند و این توصیفات انسان شناختی سبب میشود که دسترسی به فرهنگ سیاسی آنها محتمل تر شود.
در این میان ، به جز ابوموسی که بالاخره مورد لعن امام قرار گرفت (نصربن مزاحم ، ١٤٠٤: ٥٥٢(، حضرت در قبال دیگر قاعدین منشی اصلاحی برگزیدند که نسبت به فرهنگ سیاسی مسئولیت گریزی که قاعدین انتشار میدادند، آگاهیبخشی را پیشه ساختند؛ چنانچه وقتی آنها از بیعت سر باز زدند و همراه حضرت برای لشکرکشی نیامدند، مالک اشتر از امام درخواست کرد که حضرت ، قاعدین را به این کار مجبور کند و امیرالمؤمنین فرمودند: «بلکه خودشان و نظری که بر آن هستند را وامیگذارم » (دینوری، ١٣٧٣: ١٤٣( یا فرمودند حق میان من و آنان داور خواهد بود (مفید، ١٣٧٦: ٢٣٣(.
این در حالی است که امام علی (ع ( نسبت به همۀ آنهایی که در امر حاکمیتی کوتاهی میکردند، یک نوع رفتار نداشتند و لحاظ کردن خرده فرهنگ های سیاسی جامعه مثل دوگانۀ نخبگان -توده که در رهیافت نظریۀ فرهنگی بدان اشاره شد، مورد توجه بوده است .
(
, 
, 
)
