Abstract:
در قلمرو تاریخنگاری و نقد تاریخی توجه به بینش و روش مورخ امری ضروری است. بینش و روش در تاریخنگاری دو مقوله تفکیکناپذیر و مرتبط با یکدیگرند. شناخت مورخ و اثر تاریخنگارانهی او مبنای شناخت زمانه اوست و فهم متون تاریخنگارانه در هر عصری مستلزم شناخت عناصر روشی و بینش حاکم بر متن تاریخی است.
نوشتار حاضر بر مبنای روش توصیفی- تحلیلی به بررسی بینش و روش مروی، نویسنده عالم آرای نادری، اختصاص دارد. این اثر یکی از منابع تاریخنگاری سلسلهای عصر افشاریه است. در واکاوی بینش مروی در تاریخ عالم آرای نادری به گرایشها و باورهای مورخ در چند محور مشیتگرایی، اعتقادات، نخبهگرایی و بینش انتقادی پرداخته شده است. در بررسی روش مروی نیز، مولفههایی که در مباحث روششناختی مدنظر قرار میگیرد، نظیر تحلیل ویژگیهای سبکی، منابع مورد استفاده و عواملی از این دست مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. دستاوردهای این پژوهش نشان میدهد که در نگارش عالم آرای نادری، عواملی چون موقعیت اجتماعی و گرایشهای فردی مولف در کنار ویژگیهای زبانی و بافت موقعیتی زمانه بر بینش و روش تاریخنگارانهی متون این عصر تاثیر گذارده است.
Paying attention to the historian's insight and method is necessary in the realm of historicism and historical critique. Insight and method are two unseparatable and related topics in historicism. The recognition of the historian and his historical work is the basis of knowing his time and understanding the historical texts in any era requires recognition of the elements of the method and insight governing the historical text.
The present paper is based on descriptive-analytical method to investigate Mohamnad Kazem Maravi's insight and method, the writer of Alam Araye Naderi. This work is one of the historical sources of the Afshari era. In the search for Marvoy's insight in Alam Araye Naderi, some effective tendencies, beliefs and desires of the historian have been addressed in several aspects of belief in appreciation, religious insight, elitism and critical insight. Also, important components in methodological discussion such as the analysis of the characteristics of the style, the resources used and some other factors have been analysed in this study. The achievements of this study show that the factors such as the social status and individual tendencies of the author, along with linguistic features, in the light of the circumstances and circumstances of the time have influenced the insight and historiographical method of the texts of this age in this work.
Machine summary:
دستاوردهای این پژوهش نشان مـیدهـد کـه در نگـارش عالم آرای نادری، عواملی چون موقعیت اجتماعی و گرایش های فردی مؤلف در کنار ویژگیهای زبانی و بافت موقعیتی زمانه بر بینش و روش تاریخ نگارانه ی متون این عصر تأثیر گذارده است .
نویسنده تنها در چند سطر به ذکر ویژگیهای تاریخ نگاری این اثر پرداخته ، اما بحثی پیرامون بینش و روش مورخ و عوامل تأثیرگذار بر ایـن دو مقولـه مطـرح نکرده است .
مؤلف عالم آرای نادری در قسمتی از مقدمه در مورد خطاهایی که در کتاب وی به وجود آمده است با مخاطبان خود این گونه سخن میگوید: «در نیـک و بـد آن بـه دیـده انصـاف نگرند، اگر نقصی در اخبار به نظر درآید، دیده عیب بین پوشیده دارند و اگر خطایی بـه نظـر آید زبان اعتراض نگشوده به سرعت کتابت حمل نمایند و از عیب جـویی کـه منـافی حسـن اخلاق است احتراز لازم شمرند» (همان : ٤/١).
آن هنگـام کـه از عبارت های توصیفی استفاده میکند، سبک نگارش به پیچیدگی روی میآورد و به کارگیری آیات قرآنی، سجع ، اطناب و اشعار به تکلف کمک میکند، به طوری که وی در شرح برخـی از رویدادها و بویژه در مدح نادر، تکلف را به اوج رسانده است (مروی، ١٣٧٤: ٤٤٥/٢)، اما در نقل وقایع ، نثری ساده را در پیش میگیرد.
تقدیرگرا بودن مروی یکـی از عناصـر مهم بینش اعتقادی اوست که در تاریخ نگاری او به کرات دیده میشـود، ولـی بـا توجـه بـه جایگاه های کاربرد این اندیشه نباید از این نکته غفلت نمود که گاه در مـواردی ایـن بیـنش اعتقادی نویسنده به صورت یک سپر برای احتیاط سیاسی و ترس از مجـازات حاکمیـت بـه کار برده شده است .