آثار تربیتی شرم و حیا از منظر قرآن و احادیث Journal Article

در آموزه های دینی مقوله های سه گانه شرم و حیا، عقل و دین از یکدیگر تفکیک ناپذیرند. بدین معنا که هرکجا حیا باشد عقل و دین و هرکجا عقل باشد، حیا و دین و بالاخره هر کجا دین باشد عقل و حیا نیز در کنار آن خواهند بود. به تعبیر دیگر این سه مقوله ارزشی لازم و ملزوم یکدیگرند و در سیره نظری و عملی مومن هیچگاه از یکدیگر جدا نمیشوند. حیا در روایات اسلامی، کلید بسیار از خوبیها معرفی شده است و آثار و فواید فراوانی مانند: پیشگیری از گناه، کرامت نفس، عفت و پا کدامنی، انجام خوبیها، موفقیت، پاک شدن گناهان، محبت خداوند دارد. گاه در حیا، مانند صفات خوب دیگر، افراط یا تفریط میشود. دسته ای راه تفریط را می پیمایند و بدون تفکر، به هر عملی دست می زنند. در مقابل، عده ای نیز راه افراط را بر می گزینند و به نام حیا، از حضور در اجتماع خودداری می کنند، در حالی که قلمرو حیا امور زشت و ناپسند است و شرم ساری در انجام نیکی ها هیچ گاه پسندیده نیست و لذا در بسیاری از روایات حیاورزی در برخی موارد مانند: حیا ورزیدن از گفتار، کردار و درخواست حق، تحصیل علم، تحصیل درآمد حلال، خدمت به مهمان، احترام گذاشتن به دیگران، درخواست از خداوند، خدمت به خانواده و ...ممنوع شده است.

در مقابل ، عده اي نيز راه افراط را بر مي گزينند و به نام حيا، از حضور در اجتماع خودداري مي کنند، در حالي که قلمرو حيا امور زشت و ناپسند است و شرم ساري در انجام نيکي ها هيچ گاه پسنديده نيست و لذا در بسياري از روايات حياورزي در برخي موارد مانند: حيا ورزيدن از گفتار، کردار و درخواست حق ، تحصيل علم ، تحصيل درآمد حلال ، خدمت به مهمان ، احترام گذاشتن به ديگران ، درخواست از خداوند، خدمت به خانواده و ... ٣٨ / مطالعات روانشناسي و علوم تربيتي، سال سوم ، شماره بيست و ششم ، زمستان ١٣٩٦ * * * * * مقدمه از صفات انسان و الهي که در آموزه هاي دين داراي جايگاه خاص است و رابطه تنگاتنگ با ايمان دارد، صفت حيا است . به سخن ديگر براي واژه شرم و حيا دو معناي مختلف است : معنايي که اشاره به حالت انفعالي دارد و در حقيقت واکنش نفس انساني است به کنشي که نسبت به وي انجام ميشود، دوم معنايي که به صفتي در انسان و يا غير انسان اشاره دارد و به عنوان امر پايدار مطرح ميباشد. آثار تربيتي شرم و حيا از منظر قرآن و احاديث / ٤١ در اين تعريف ، فقط به جنبه بازدارندگي حيا اشاره شده و از بيان حالت هاي رواني آن و همچنين ويژگيهاي موضوع حيا، چيزي به چشم نميخورد.