فاع عقلانی از دین Journal Article

آیا دفاع عقلانی از دین امکان‌پذیر است یا خیر؟ این سوال اساسی است که ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده و بلکه پاسخ به این سوال، معرکه‌ی آراء میان دانشمندان متدین و غیرمتدین گردیده است. خردگرایان افراطی بر این باورند که از دین باید در همه‌ی عرصه‌ها دفاع عقلانی نمود، و بلکه معتقد هستند قضیه و دینی را عقلا می‌توان پذیرفت که صدق آن برای همه‌ی عقلا در همه‌ی زمان‌ها و همه‌ی مکان‌ها اثبات شده باشد. این دیدگاه، علاوه بر اشکالات زیادی، خودستیز است؛ زیرا خود قضیه‌ی فوق به تصدیق همه‌ی عقلا نرسیده است. ایمان گرایی، دید گاهی است که نظام‌های اعتقادات دینی را موضوع ارزیابی و سنجش عقّلانی نمی‌داند و دفاع عقلانی نیز در آن نظام‌ها مفهوم ندارد. مشکل جدی این دیدگاه این است که براساس آن، هیچ مبنایی برای انتخاب یک دین وجود ندارد؛ زیرا هرگونه ارزیابی و گزینشی در میان ادیان به منزله‌ی تن دادن به ارزیابی عقلانی است. عقل گرایی انتقادی، که نقدی بر ایمان گرایی است. معتقد است که نظام‌های اعتقادات دینی را می‌توان و می‌باید عقلا مورد نقد و ارزیایی قرار دادء امّا اثبات قاطع چنین نظام‌هایی امکان‌پذیر نیست. این گروه نیز دچار همان چالشی می‌شود که ایمان گراپان گرفتار شدند؛ پعنی برای ایمان جز حیرت و شک و سرگردانی» مبنایی باقی نخواهد ماند و نتیجه، چیزی جز ایمان بی‌مبنا نخواهد بود. اما خردگرایی معتدل که نظریه‌ی مختار و دیدگاه ناب اسلام درباره‌ی نسبت عقل و ایمان است. بر مبنای فطرت انسانی و عقلانیت که برگرفته از عقل سلیم است، استوار می‌باشد؛ زیرا عقل را در بخش‌هایی که قابلیت تاملات عقّلانی دارد، به عنوان مبنا می‌پذیرد و از طرف دیگر نقش عقل را نسبت به موضوعاتی که قابلیت تاملات عقلانی را ندارند، در کنار تعبّد و ایمان تعریف می‌کند. طبق این دیدگاه با درنظرداشت شناخت حریم عقل و خرد، می‌توان دفاع عقلانی از گزاره‌های دینی انجام داد.