Abstract:
مسئله خلق قرآن، از جمله رویدادهای پرآوازه دوران مامون و جانشینان او، یک نزاع کلامی صرف نبود که مخالفان و موافقان آن، با استدلال و احتجاج به بیان دیدگاه خود بپردازند؛ بلکه با عنوان «محنت» به یک موضوع سیاسی و اجتماعی تبدیل شد و با تقسیم مسلمانان به دو دسته «باورمندان» و «غیرباورمندان» به آن، منازعات و مجادلات فراوانی را دامن زد و تا آنجا پیش رفت که انسجام فکری جامعه اسلامی را هم تهدید کرد. خلفای عباسی نیز در پی بهره‌برداریهای خود از این ماجرا بودند.
این مقاله، با رویکردی تاریخی و با روش توصیفی ـ تحلیلی، کوشیده است مفهوم خلق قرآن و عوامل مطرح‌شدن این موضوع از سوی معتزله و عباسیان، و سرانجام سیاست امام هادی(ع) را در برخورد با این مسئله بررسی کند. یافتههای پژوهش نمایانگر آن است که امام هادی(ع) همچون امامان پیش از خود، در برخورد با این مسئله، سیاستی متفاوت با دو جریان فکری حاکم، یعنی معتزله و اهل حدیث و نیز دستگاه خلافت پیش گرفتند. امام هادی(ع) موضوع خلق قرآن را یک فتنه می‌دانستند و بر همین اساس و با تدبیر ایشان، شیعیان از ورود به این بحث بی‌حاصل خودداری کردند.
Machine summary:
"سیاست امام هادی7 در برخورد با مسئله خلق قرآن تاریخ دریافت: 1/6/96 تاریخ تأیید: 12/8/96 محمدعلی چلونگر مسئله خلق قرآن، از جمله رویدادهای پرآوازه دوران مأمون و جانشینان او، یک نزاع کلامی صرف نبود که مخالفان و موافقان آن، با استدلال و احتجاج به بیان دیدگاه خود بپردازند؛ بلکه با عنوان «محنت» به یک موضوع سیاسی و اجتماعی تبدیل شد و با تقسیم مسلمانان به دو دسته «باورمندان» و «غیرباورمندان» به آن، منازعات و مجادلات فراوانی را دامن زد و تا آنجا پیش رفت که انسجام فکری جامعه اسلامی را هم تهدید کرد.
در این پژوهش‌ها، تکیه بیشتر بر سیاست خلفای عباسی در این زمینه یا برخورد مذاهب و فرق اسلامی با این مسئله است و یا از نگاه کلامی بررسی شده است؛ از آن جمله می‌توان به مقالات: «عصر محنه در تمدن مسلمانان» از محمد رضایی، «عصر محنت» از فاطمه خرم، «مأمون و عصر محنه» از علی ناظمیان‌فرد، «گونه‌شناسی رفتار سیاسی علمای شاخص معتزلی و خلفای عباسی در عصر خلافت هارون تا پایان دوره واثق» از نیره دلیره، و نیز کتب المحنة بحث فی جدلیة الدینی والسیاسی فی الاسلام از فهمی جدعان، و المحنة از ابوالعرب اشاره کرد.
در آثار مربوط به امام هادی7 اشاراتی به موضوع برخورد ایشان با مسئله خلق قرآن شده است؛ ولی به صورت جامع، سیاست امام7 در این زمینه بررسی و تحلیل نشده است؛ از جمله این آثار، می‌توان به کتب زیر اشاره کرد: تحلیلی از زندگانی امام هادی7، سیره عملی امام علی النقی الهادی7، حیاة الإمام الهادی7، امام الهادی7 قدوة واسوة، الإمام الهادی7 مع مروق القصر وقضاة العصر و موسوعة الإمام الهادی7."
(
, 
, 
)
