Abstract:
قرآن، بحث های استدلالی درباره اصول اسلامی را بر پایه تعقل و تفکر گذاشته است، و همواره از مردم
می خواهد که با دلایل محکم و استدلال های یقینی به ایمان برسند، همانطور که امام رضا(ع) از طریق مناظرات با فرقه های مختلف به شناساندن و به فکر انداختن اصول اعتقادی اسلام می پرداخت. در عصر حاضر توجه به ظرافت های زبانی و رویکردهای متعدد تحلیل کلامی، بهتر از گذشته لایه های درونی کلام را آشکار می- سازد. پژوهش حاضر با شیوه توصیفی - تحلیلی و با استفاده از زبان شناسی و بحث تحلیل گفتمان پایه ریزی شده است. تبیین عملیاتی این تحقیق برپایه ابزارهای زبانی برجسته سازی و حاشیه رانی مربع ایدئولژیک ون دایک است که می تواند نقش مهمی را در تحلیل نهایی این مناظره داشته باشد. امام(ع) از ابزارهای زبانی برای اثرگذاری در مخاطب و اقناع وی و خنثی نمودن استدلال او بهره می برد. در این میان استفاده از ادات تاکید و بکاربردن انواع اسم ها از جمله اسم مصدر و افعال خاص و بینامتنیت قرآنی به برجسته سازی محورهای اصلی در مناظره امام(ع) نقشی بسزا دارد همچنان که پاسخ انحرافی به سوالات ابوقره و بدون تاکید یا کاربرد مناسب استفهام و بکارگیری الفاظی با بارمعنایی اندک، در به حاشیه راندن برخی مفاهیم رقیب نمود ویژه یافته است.
Machine summary:
از این رو، جستار حاضر تلاش میکند به سؤالات زیر پاسخ دهد: 1) کدامیک از عناصر زبانی در برجسته سازی کلام امام(ع) مؤثر بوده است؟ 2) رویکردهای زبانی مؤثر در به حاشیه راندن سخنان طرف مناظره چه بوده است؟ این مقاله از نوع پژوهش بنیادی بوده، با روش تحقیق کیفی مبتنی بر تحلیل گفتمان و با استفاده از منابع کتابخانهای، به مطالعة مناظرة امام رضا (ع) میپردازد که با توجه به روش، اصول و بررسی چگونگی فرایند مناظره ای ایشان میتوان به عنوان روشی کاربردی پیشنهاد داد.
به برخی از پژوهشهای مرتبط و تفاوت آنها با تحقیق پیش رو توجه داده میشود: پژوهشی با رویکرد تحلیل گفتمان و با عنوان «تحلیل گفتمان مناظره های امام رضا (ع)»(1392ش) به قلم حسن مجیدی انجام شده که در مجلة فرهنگ رضوی به چاپ رسیده است.
مجیدی در این مقاله به دنبال پاسخ به این پرسش اصلی هست که از منظر تحلیل گفتمان، مناظره های امام رضا (ع) با دیگر ادیان و فرق مختلف چگونه تحلیل می شود؟ مجیدی به بررسی مناظرههای امام رضا(ع) با ادیان و فرق مختلف بر اساس تحلیل گفتمان انتقادی ون دایک و با توجه به برخی از مقولههای اجتماعی تحلیل گفتمان انتقادی با عنایت به بافت موقعیتی به تحلیل دادهها پرداخته؛ ولی نگاه ابزارهای زبانی از قبیل برجستهسازی و حاشیهرانی زبانی در این پژوهش صورت نگرفته است.