Abstract:
نقد حدیث و دانشهای مرتبط با آن، همواره، مورد توجّه محدثان بوده است. رشید رضا، یکی از اندیشهوران معاصر و تاثیرگذار در زمینة حدیث است. او ضمن باور اجمالی به روایات، نقدهایی فراتر از آنچه مشهور عالمان مسلمان گفتهاند، بر حدیث وارد ساخت. نگاشته نشدن حدیث در قرن اول، رواج نقل به معنا در احادیث، کثرت جعل و وضع، و تاکید بر نقد متن برای اعتبارسنجی روایات، از جمله مباحث قابل توجه در اندیشة اوست. شاید عدّة زیادی رشید رضا را سلفی و جزء «قرآنیون» بدانند، اما نگاه او به حدیث را میتوان حد فاصل دیدگاه قرآنیون و مشهور محدثان دانست. در این مقاله تلاش میشود تا ضمن نشان دادن خاستگاه اندیشهها، مبانی و آرای رشید رضا نسبت به حدیث استخراج و نقد گردد.
Machine summary:
"رشید رضا نیز در مورد تاریخ پیدایش جعل و تأویل حدیث با استاد خود اتفاق نظر دارد؛ بررسی تألیفات عبده و رشید رضا روشن میسازد که رشید رضا نسبت به استاد خود، محمد عبده از تسلط و تبحر بیشتری در حدیث برخوردار بوده است و میتوان او را استاد محدثان اهل سنت در عصر حاضر قلمداد کرد.
عبده روایات تفسیری را مانع رسیدن به مقاصد و مفاهیم عالی قرآن میداند، (رشیدرضا،1350، ج1، صص8 و10) اما رشید رضا، این نظر استادش را ناشی از ناکافی بودن آگاهی او در حوزۀ حدیث پنداشته، میگوید: «کان ینقصه سعة الاطلاع علی کتب الحدیث؛ از کمبودهای او نداشتن اطلاعات گسترده دربارۀ منابع حدیثی بود.
» (رشید رضا، 1393ق، ج7، 34) به هر حال، عدم تعارض با قرآن، از مبانی فکری رشید رضا بوده و با توجه به آنجه در تفسیر المنار دیده میشود یعنی در عمل، به نقل روایت بسنده کرده و نه تنها به روایات استناد نمیکند، بلکه از پذیرش روایات نیز خودداری میکند.
رشید رضا معتقد است جاعل سند میتواند جاعل متن نیز باشد و مینویسد: «سند سازی و جعل و وضع سند و نسبت آنها به راویان مورد اطمینان، امری رایج بوده است، بنابراین در احادیثی که سندهای مورد اطمینان و ستودنی دارند، نیز باید دقت کرد، چرا که ممکن است دستهایی آنها را ساخته و پرداخته و به اصول و جوامع حدیثی معتبر نخستین نفوذ داده باشد» (مسعودی، 1388، صص230و 231) او به نقد متن توجه ویژه ای داشته و در المنار نقد متن حدیث را به صورت جدی دنبال کرده است."