Abstract:
این مقاله درصدد بررسی نقش تعدی و تفریط در مسئولیت مدنی است و اینکه آیا تعدی و تفریط، از جمله مبانی مسئولیت مدنی است، یا رفعکنندهی مانعِ مسئولیت مدنی میباشد. نظر مشهور قائل به مبانی بودنِ تعدی و تفریط، و اینهمانیِ تعدی و تفریط با تقصیر است. نظر صحیح، رفع یکی از موانع مسئولیت، توسط این دو نهاد و تباین ماهویِ آنها با نهاد تقصیر در نقش و کارکرد است؛ گرچه رابطه آن از نظر مفهومی، عموم و خصوص مطلق است. به عبارت دیگر، تقصیری که در فقه، جامعِ تعدی و تفریط است، با نهادِ تقصیر در مسئولیت مدنی از لحاظ کارکرد، تباین دارد. نهاد تعدی و تفریط در موضعی ایفای نقش میکند که استیلاء بر مال دیگری و رابطه امانی - که مانعِ مسئولیت است - موجود باشد و تعدی و تفریط این مانع را رفع میکند. مشترکات این دو نهاد در برخی مصادیق، باعث اینهمانیِ مفهوم این دو، نخواهد شد.
Machine summary:
بـا افـزایش اهمیـت فعالیـت هـای اقتصـادی ، مسئله امانت به عنوان یکی از موانع ایجاد مسئولیت مدنی ، مطرح است ، کـه رفـع ایـن مـانع ، همگام با موضوع هـای دیگـری همچـون اثبـات صـفت امانـت ، بقـای آن و اثبـات تعـدی و تفریط ، تحمل مسئولیت و بسیاری از مسائل مربوط به این حوزه ، اهمیت بیشتری می یابـد.
گرچه پس از روی دادن تعدی یا تفریط ، ید امانی به ضمانی تبدیل می شود اما برای این که ید ضمانی ضامن خسارت ناشـی از یـک حادثـه باشـد بایـد مبـانی مسـئولیت مـدنی نیـز موجود باشد.
مشهور بـر ایـن عقیـده است که امین از تاریخ تعدی و تفریط ، ضامن هر گونـه تلـف یـا نقصـی کـه در مـال مـورد امانت حادث می شود می باشد، حتی اگر علت تلف مال ، امـری خـارجی و یـا احترازناپـذیر باشد (کاتوزیان ، ١٣٧٤، ج ٤: ٥٦ ؛ نجفی ، همـان ، ج ٢٧: ١٢٩؛ کاشـف الغطـاء، ١٣٥٩، ج ٣: ٢٤).
٧. محور بحث مسئولیت ناشی از تقصیر، جبران خسارت است (٣٤ :٢٠٠٧ ,Esther)، اما محور بحث تعدی و تفریط ، تغییر حالتی است که در امین ایجاد می شود و ید امانی او را بـه ید ضمانی تبدیل می سازد.
این در حالی اسـت که در تعدی و تفریط ، زیان دیده ملزم به اثبات تقصیر و رابطه سـببیت نیسـت بلکـه مـی بایـد ثابت کند که خوانده ، رفتاری در شأن یک امین نداشته و از وصف امانت خارج شده است .