Abstract:
قراردادهای آبی بینالمللی مانند معاهدات، پروتکلها و موافقتنامههای دو یا چندجانبه موجب کاهش احتمال و شدت اختلاف و مناقشه بین کشورهای ذیربط میشوند. ایران با همسایگان خود در بیشتر رودخانههای مرزی فیمابین دارای قراردادهای دوجانبه است از جمله میتوان به معاهدۀ 1299 با اتحاد جماهیر شوروی سابق دربارۀ رودخانۀ ارس، اترک و سایر رودخانههای مشترک با آن کشور، پروتکل 1334 رودخانههای ساریسو و قرهسو با ترکیه، معاهدۀ 1351 رودخانۀ هیرمند با افغانستان و قرارداد 1354 با عراق اشاره کرد. در این تحقیق قراردادهای آبی ایران با کشورهای همسایه از نظر پراکندگی زمانی و موضوعی، نحوۀ تقسیم آب، تبادل داده و اطلاعات، ساختارهای سازمانی مشترک و حل و فصل اختلافات بررسی تحلیلی شدهاند. بررسیها نشان میدهند که بیشتر این قراردادها از نظر وجود مفاد مربوط به تبادل داده و اطلاعات، ساختارهای سازمانی مشترک و حل و فصل اختلافات در سطح مطلوبی قرار دارند.
Machine summary:
٢. پراکندگي زماني و موضوعي قراردادهاي آب مرزي ايران با همسايگان ايـران بـا همـسايگان خـود در بيـشتر رودخانـه هـاي مـرزي فيمـابين داراي قراردادهـاي دوجانبه اسـت از جملـه مـي تـوان بـه معاهـدٔە ١٢٩٩ بـا اتحـاد جمـاهير شـوروي سـابق دربارٔە رودخانۀ ارس ، اترک و ساير رودخانه هـاي ١٢گانـۀ مـشترک کـه پـس از فروپاشـي شوروي ، کشورهاي ارمنستان ، آذربايجان و ترکمنستان کماکان به همـين معاهـده پايبندنـد، پروتکل ١٣٣٤ رودخانه هاي ساري سو و قره سو با ترکيه ، معاهدٔە ١٣٥١ رودخانۀ هيرمنـد بـا افغانستان و موافقت نامۀ استفاده از آب رودخانه هاي مرزي ١٣٥٤ با عراق اشاره کرد.
براساس جمع آوري انجام شده از منـابع موجـود (نـشريۀ وزارت امـور خارجـه ، ١٣٣٨؛ ممتاز، ١٣٨٢؛ فدايي و چکنگي ، ١٣٨٤؛ خلج و نجفـي ، ١٣٩٠؛ نجفـي و وطـن فـدا، ١٣٩١؛ دفتر رودخانه هاي مرزي و منابع آب مشترک وزارت نيرو، ١٣٩٥؛ سايت دفتر امور حقـوقي وزارت نيــرو، ١٣٩٥؛ ســايت مرکــز پــژوهش هــاي مجلــس شــوراي اســلامي ، ١٣٩٤ و سايت معاونت حقوقي و امور مجلس رياست جمهوري ، ١٣٩٥)، ٢٤ قرارداد در قالب هـاي مختلف معاهده ، پروتکل و موافقت نامـه در زمينـۀ موضـوعات مربـوط بـه رودخانـه هـاي مرزي بين ايران و همـسايگان شناسـايي شـده اسـت .
نحوه تبادل داده و اطلاعات در قراردادهاي آب مرزي ايران با همسايگان با بررسي مفاد ١٤ قرارداد جاري معتبـر در آب هـاي مـرزي (بخـش ٢)، مـواد مربـوط بـه موضوع تبادل داده و اطلاعات در آن ها بررسي و استخراج و در پنج دستۀ کلي شامل تبادل منظم اطلاعات ، تبادل بنا بر درخواست يکي از طرفين ، اطـلاع رسـاني قبلـي ، انـدازه گيـري مشترک و پيش بيني ساختار براي تبادل اطلاعات و اندازه گيري مشترک تقـسيم بنـدي شـده است (جدول ٣).