Abstract:
هدف از نگارش این مقاله، بررسی ارتقاء واکه و واژگونی این قاعده در گونههای زبان فارسی بر اساس واجشناسی زایشی است. در این پژوهش 11 گونة زبانی به طور هدفمند انتخاب شده و دادههای آنها از طریق منابع مکتوب، از جمله مقاله، پایاننامه و سایر کتابهای موجود در مورد این گونهها استخراج شدهاند. در هر یک از این گونهها، قواعد واجی آنها استخراج و در مرحلۀ بعد عکس آن قواعد در همان گونه یا گونههای دیگر ذکر شده است. در مرحلة بعد، بر اساس اصول واجشناسی زایشی و معیارهای ینسن (2004: 117) به تحلیل واجی قواعد برای کشف قاعدة طبیعی پرداخته شده است. با بررسیهای صورتگرفته در این زمینه دو نوع ارتقاء واکه و واژگونی این قاعده در این گونهها یافت شده است که در این مقاله به بررسی این دو نوع ارتقاء واکه و واژگونی این قاعده، محیط ایجاد این قواعد و نوع واژگونی قاعده پرداخته میشود. برخی نتایج به دست آمده عبارتند از: 1) طبیعیترین قاعده از نظر آوایی لزوماً سادهترین قاعده نیست؛ یعنی سادگی شرط لازم برای طبیعیبودن قاعده است ولی شرط کافی نیست. 2) از لحاظ همزمانی میتوان تبدیل /a/ به [e] را واژگونی قاعدة تبدیل /e/ به [a] محسوب کرد، ولی از لحاظ درزمانی و تاریخی این دو قاعده یکی هستند.
Machine summary:
نگارندگان با بررسی و مطالعـۀ پایان نامه ها، کتاب ها و مقاله هایی که در مورد گونه های زبان فارسی نوشته شده است ، به این موضوع پی بردند که در زبان فارسی و گونه های ایرانی موارد زیادی از واژگونی قاعده وجود دارد، از قبیـل حـذف همخوان پایانی در برخی واژه ها مانند حذف همخوان /t/ و /d/در واژه هایی نظیر دست /dast/ بـه شـکل [das] و راست //rαst به صورت [rαs] در بروجـردی (پیریـایی، ١٣٨٩: ١١٩)، بنـد /band/ در کرمـانی (رزم دیـده ، ١٣٩٠: ١١٦) بـه صـورت [ban]، واژة قنـد /Gand/ در سـبزواری (بروغنـی، ١٣٨٣: ٥٥) بـه صورت [Gan].
روش کار در این مقاله بر این بوده اسـت که در تنظیم داده ها و دسته بندی آنها گونه های دارای قاعدة واجی مشابه یا یکسان در یک جـدول قـرار گیرد و در جدول پس از آن داده های گونه هایی که واژگونی قاعده یا خلاف قاعـدة قبـل در آنهـا عمـل کرده ، ذکر شود و در مرحلۀ بعد برای تعیین قاعدة اولیه و طبیعی ٢٩ بر طبق اصول واج شناسی زایشی بـه تحلیل و قاعده نویسی این فرایند بر اساس معیارهای تحلیل واجی قواعد ینسن (٢٠٠٤: ١١٧) و شروطی که هایمن (١٣٦٨: ٢١٧) برای طبقات طبیعی ذکر کرده انـد، پرداختـه مـیشـود.
natural rule تاریخی این داده ها با واج نویسی معیار و گونه های زبانی ذکرشده در هر یک از این جدول ها سـتونی بـه نام زبان پهلوی درج شده است که داده های آن از فرهنگ کوچـک زبـان پهلـوی (مکنـزی ٣٠، ١٣٧٣) و همچنین فرهنگ تطبیقی- موضوعی زبان ها و گویش های ایرانی نو (حسن دوسـت ، ١٣٨٩) و مقـالات و کتاب های نوشته شده در داخل و خارج از کشور برای تعیـین صـورت هـای زیرسـاختی ناآشـنا و مـبهم استخراج شده است .