Abstract:
نظر رایج درباره اسپینوزا آن است که او فیلسوف عقل گرایی است که تخیل را پایین ترین مرتبه معرفت دانسته و جایگاهی درخور التفات برای تخیل قائل نبوده است. این مقاله با تحلیل دو محصول مهم تخیل اسپینوزا، یعنی مفاهیم توهمی انسان آزاد و حکومت مردم سالاری نشان می دهد، اخذ چنین دیدگاهی در باب جایگاه تخیل در نظر اسپینوزا روا نیست، چرا که اسپینوزا با بکارگیری قوه تخیل این دو مفهوم را خلق می کند تا برای فرد انسان و جامعه انسانی الگویی ارائه کند: الگویی که فرد و جامعه با تلاش در تشبه به آن می توانند به میزان بیشتری از آزادی دست یابد. همین مطلب نشانگر آن است که تخیل در تفکر اسپینوزا از جایگاهی درخور و مهم برخوردار بوده است.
It is commonly believed that Spinoza is a rationalist philosopher who considers imagination as the lowest kind of knowledge and of the least importance. Through examining two important ideas of Spinoz’s، i.e.، imaginary concepts of free man and democracy، and by showing the importance of these ideas in Spinoza’s philosophy، I argue that، contrary to received view، imagination has a very important role in Spinoza’s philosophical system.
Machine summary:
ذکر این نکته اینجا مهم است که برای اسپینوزا گذر از نادانی به «حکمت» یا به بیان دیگر گذر از مراتب پایینتر معرفت و دست یافتن به معرفت شهودی، پشت سر گذاشتن کامل تخیل نیست، بلکه توهمات تخیل در حالت حکمت هم باقی میمانند، بدین نحو که نفس حکیم تلاش میکند، توهماتی تازه را که به افزایش کوناتوس فردی و اجتماعی بهتر کمک میکنند، جایگزین توهماتی کند که مانع رشدش هستند، یعنی جایگزین توهماتی کند که مبتنی بر انفعالات، به ویژه امید و ترس، هستند و مقدمات بندگی اجتماعی انسان را فراهم میکنند (Ibid.
نکتۀ مورد تأکید ما این است که انسان آزاد و حکومت مردمسالاری از سنخ توهمات فلسفی هستند، چون وجود انسان کاملا آزاد و حکومت کاملا مردمسالار ممکن نیست؛ زیرا هم اعلام میکند انسان کاملا آزاد وجود خارجی ندارد و هم یاد آور میشود اگر چه حکومت مردمسالاری ایدهال است، اما برای تحقق مردم الاری باید شرایط و بستر جامعه نیز فراهم باشد .
حتی حکومت مردمسالاری که خود اسپینوزا در صفحات پایانی رسالة ناتمام سیاست بحث میکند، صورت ناقصی از حکومت مردمسالار است، چون او بخش عظیمی از جمعیت را از شرکت در ادارة امور سیاسی کشور محروم میکند و این نشانگر آن است که برای تحقق حکومت مردمسالار باید بستر فکری جامعه فراهم باشد؛ و توصیف اسپینوزا از حکومت مردمسالار و بیان شرایط آن حاکی از شرایط حاکم بر جامعة قرن هفدهمی هلند است.