Abstract:
مطالعهها و کندوکاوهای باستانشناسی در ایران، بهویژه شناسایی و حفاری در محوطههای باستانی مربوط به ایران پیش از اسلام، در چند سدﮤ اخیر از محورهای اساسی در مطالعههای شرقشناسی و ایرانشناسی اروپاییان بوده است. بهعلاوه، جستوجوهای باستانشناسانه و تجسسهای اروپاییان علاقهمند به کاوش در آثار تمدنی ایران و بهطور کلی ﻣﻨﻂﻘﮥ شرق میانه مجموعهای از رویکردهای دینی، سیاسی، علمی، گنجیابی و تغذﻳﮥ موزههای مهم اروپا را دربرمیگرفت. به همین علت، در حوزﮤ کاوشهای باستانشناسی ایران در دورﮤ قاجار طیف گستردهای از جویندگان عتیقه، پژوهشگران مسائل دینی، مأموران سیاسی و پژوهشگران مسائل تاریخی فعال بودهاند. در مقاﻟﮥ حاضر با استفاده از روش پژوهش کتابخانهای و شیوﮤ توصیفیتحلیلی و با بررسی منابع و گزارشهای دستِاول سیاحان و شرقشناسان و ایرانشناسان اروپایی دربارﮤ آثار تاریخی و باستانی و اشیای ﻋﺘﻴﻘﮥ ایران و نیز کاوشهای باستانشناسی در ایران، دربارﮤ ﻣﺴﺌﻠﮥ اصلی پژوهش، یعنی شناسایی و تبیین رویکردهای شرقشناسان اروپایی در کاوشهای باستانشناسی و عتیقهیابی ایران در عهد قاجار، مطالعه شده و این مسئله تبیین و تحلیل شده است. یافتههای این بررسی مشخص میکند شرقشناسان و ایرانشناسان در شناسایی آثار باستانی ایران و ﺗﻬﻴﮥ شناسنامههای جدید برای بسیاری از این آثار، تأمین اسناد و مدارک مادی برای تدوین تاریخ ایران و تغییر دیدگاههای رایج دربارﮤ آثار تاریخی برجسته مربوط به ایران باستان نقشی اساسی ایفا کردند؛ اما با تبدیل آثار تاریخی و هنری ایران به کالاهای تجاری و ایجاد بازار برای «عتیقهجات» ایرانی، خروج بخش عظیمی از میراث فرهنگی و تاریخی ایران را به اروپا و سایر کشورهای جهان باعث شدند.
Archeological studies and studies in Iran، especially the identification and excavation of ancient sites related to pre-Islamic Iran، have been the main issue in the studies of Orientalist and Iranian studies of Europe over the past few centuries. In addition، archaeological and exploratory explorations of Europeans interested in exploring the civilizations of Iran، and in general the Middle East region، included a collection of religious، political، scientific، treasure-finding، and nutritional approaches to major European museums، and for this reason، a wide range of antique vindicators، religious scholars، political agents، and scholars have been active in historical issues in the field of archeological excavations in Iran during the Qajar period. In the present article، using a library research methodology and a descriptive-analytical method، by studying the sources and reports of tourists، Orientalists، and European Iranianologists on ancient works and antique objects [described in the attached letter]، as well as archaeological excavations in Iran، the main issue of the study، namely the identification and clarification of the approaches of European Orientalists in the study of archeology and antiquity in Iran during the Qajar period، has been studied. The findings of this study show that Orientalists and Iranianologists، while playing a major role in identifying Iranian artifacts and producing new identity cards for many of these works، provide material documentation for the compilation of Iran's history and change the views towards outstanding historical works of Iran Ancient times. But، by turning Iran's historical and artistic works into commercial goods and creating a market for Iranian antiquities، a large part of Iran's cultural and historical heritage exported illegally to Europe and the rest of the world.
Machine summary:
این افراد ضمن انجام مطالعهها و بررسیهای تاریخی و باستانشناسی خود و تلاش برای کشف و شناسایی و شناسنامهدارکردن آثار و بناهای تاریخی برجایمانده از قرون کهن در ایران که مرور و بررسی آن در مبحث پیش انجام شد، در زمرﮤ نخستین و مهمترین گردآورندگان آثار و اشیای تاریخی و هنری و باستانی ایران قرار داشتند.
میزان شهرت اروپاییان و بهویژه بریتانیاییها و فرانسویها، در نقش فعالان عرﺻﮥ عتیقهیابی در ایران، بهحدی بود که گاه عموم ایرانیان به این گروه از اروپاییان فقط در حکم جویندگان «خردهریز و اشیای قدیمی» نگاه میکردند؛ برای مثال ادوارد براون (1862تا1926م/1278تا1344ق) (Edward Granville Browne)، مستشرق معروف انگلیسی که بیتردید بیش از هر بریتانیایی دیگری در فرهنگ و جاﻣﻌﮥ ایرانی هضم شده بود و حتی اخباری دال بر اعتیاد او به تریاک (هاکس، 1368: 71) و نیز مسلمانشدنش (پیرزاده نایینی، 1343: 2/210) در منابع ایرانی و غیرایرانی ضبط شده است، ضمن شرح دیدار خود با کدخدای روستایی در منطقه فارس، این شهرت را از زبان کدخدای مزبور بیان کرده است.
افزونبرآن، رقابت سیاسی شدید میان انگلیس و فرانسه در خاور نزدیک و ایران و بهویژه در مناطق غربی ایران، به حوزﮤ مطالعههای علمی و باستانشناسی نیز کشیده شد و زمینههای بروز یا تشدید رقابت میان باستانشناسان انگلیسی و فرانسوی را فراهم آورد؛ اینگونهکه هرکدام از دو طرف میکوشیدند برای غلبه بر دیگری و بهسود موزﮤ بریتانیا یا لوور، آثار بیشتری از ایران خارج کنند (برای ملاﺣﻆﮥ نمونهای از این رقابتها در عرﺻﮥ حفاریهای باستانشناسی ن.