Abstract:
پژوهش حاضر در پی پاسخ دادن به این پرسش است که دانش طب بهعنوان یکی از شاخههای مهم مجموعه علوم موسوم به حکمت و فلسفه، در ارتباط با سنت و سابقه این علم در ایران و تغییرات سیاسی و فرهنگی عصرسلجوقی، در چه وضعیتی قرار گرفته و درچه مسیری جریان یافت؟ یافتههای پژوهش حاضر نشان میدهد که دانش طب به لحاظ تاریخی بهعنوان یکی از سنتهای علمی و فکری ریشه دار در تاریخ ایران، به جهت ویژگیهای خاص خود، در یک وضعیت سه وجهی متناقض قرارگرفته و به موجودیت خود ادامه داد. از یکسو به جهت گسترش حساستها و تعصبات مذهبی در بین نخبگان مذهبی و عوام همسو با آنها، علم طب از حیث مبانی علمی و برخورداری از نهادهای آموزشی فراگیر دچار محدودیتهای جدی شد. اما از وجهی دیگر، دانش طب به علت ارتباط داشتن با حفظ صحت انسان و درمان بیماریها به شدت مورد نیاز حکام و اهل قدرت و نخبگان سیاسی-مذهبی بود. به طوری که به جهت چنین نیازی، این دانش طی دوره سلجوقی در چارچوب نیازهای اهل قدرت و زمینههای اجتماعی، در شکل دو مکتب طبی عراق و خراسان، موجودیت خود را بازآفرینی و استمرار بخشید. در وجه سوم، تغییری که در این دوره در موقعیت علوم طب ایجاد شد و مبنای آینده این دانش در تاریخ ایران قرار گرفت، ترجمه و تالیف رسائل پزشکی به زبان فارسی بود. روندی که برای اولین بار اتفاق میافتاد و خود را در خراسان و عراق، به عنوان مهمترین حوزههای جغرافیایی- فرهنگی ایران عصر سلجوقی نشان داد.
The current research seeks to answer the question that which path did medicine progress in and how was its status as one of the important branches of the science collection called wisdom and philosophy regarding the tradition and history of this science in Iran and the political and cultural changes of the Seljuk era? The outcomes of this research show that medicine as one of the basic scientific and intellectual traditions in the history of Iran was historically regarded in a contradictory three-dimensional situation due to its specific characteristics and continued to exist. On the one side، due to the spread of religious sensitivities and fanaticism among the religious elites and the commonalty in line with them، medicine suffered from serious limitations in terms of scientific basics and the availability of inclusive educational institutions. But from the other side، medicine because of its connection with the preservation of human health and the treatment of diseases was strongly needed by the governors and the people of power and the political-religious elites. For this reason، this knowledge was restored and developed during the Seljuk period within the framework of the needs of the people of power and social contexts in the form of the two medical schools of Iraq and Khorasan. In the third aspect، the translation and compilation of medical records in Persian was the change that was created in this period in the situation of medicine and became the basis for the future of this knowledge in the history of Iran. The process that happened for the first time and was revealed in Khorasan and Iraq as the most important geographically-cultural areas of Iran during the Seljuk era.
Machine summary:
همچنین از دیگر ویژگیهای عصر سلجوقی در حوزه علوم حکمت به صورت عام و دانش طب به صورت خاص ، این است که برای اولین بار در تاریخ ایران ، زمینه های تألیف و ترجمه متون پزشکی به زبان فارسی، در این دوره تاریخی صورت گرفت .
به طوری که میراث دانش مربوط به چشم پزشکی که توسط حنین بن اسحاق و علی ابن عیسی از زبان های یونانی و سریانی به زبان عربی نوشته شده بود، در دوره سلجوقی توسط طبیب خاص ملکشاه سلجوقی، ابوروح جرجانی به زبان فارسی ترجمه و با افزودن یافته ها و تجربیات جدید، در قالب کتاب «نورالعیون » به عنوان نخستین اثر فارسی در علم چشم پزشکی نوشته شد.
به غیر از برخی کتب تألیفی عام در موضوع تاریخ پزشکی در ایران ١ و یا تک نگاری هایی ٢ که در آن ها به احوال و آثار و یافته ها و نظرات طبی برخی اطبای ایران دوره سلجوقی پرداخته شده ، در مورد وضعیت دانش طب به عنوان بخشی از علوم و معارف رایج جامعه ایران عصر سلجوقی، در ارتباط با عوامل تاریخی اثرگذار در آن ، تحقیقی خاص صورت نگرفته است .