Abstract:
ارتداد و مجازات آن از احکام بحثبرانگیز اسلامی است. در فقه شیعه، ارتداد به دو نوع فطری و ملّی تقسیم میشود. شدیدترین مجازات ارتداد مربوطبه مرتد فطری مَرد است که افزونبر مجازات قتل، احکام خاص دیگری را نیز درپی دارد. مشهور فقیهان شیعه در تعریف مرتد فطری دو شرط ذکر نمودهاند: نخست، مسلمان بودن دستکم یکی از والدین در هنگام انعقاد نطفه؛ دوم، اختیار اسلام خودِ فرد در هنگام بلوغ. چند دلیل نقلی و غیرنقلی دربارۀ شرط نخست بیان شده است. در این پژوهش با بررسی دقیق این دلایل روشن شده که هیچکدام تام نیستند؛ بلکه ظاهر روایات و سخن فقیهان بیانگر لزوم اسلامِ والدین است. این نظر مقتضای اصل و قاعدۀ درء و احتیاط نیز هست.
یعد الارتداد ونوع عقوبته واحدا من الأحکام الإسلامیة المثیرة للنقاش. وبناء علی نصوص الفقه
الشیعی فإن الارتداد یکون علی نوعین، هما الفطری والملی.
وأشد عقوبات الارتداد هی تلک التی تقع علی الرجل المرتد الفطری، حیث تتمثل بإضافة أحکام
خری إلی عقوبة إلی عقوبة القتل.
وقد ذکر مشهور فقهاء الشیعة عند تعریف المرتد الفطری شرطان، أحدهما: کون أحد الوالدین
علی الأقل مسلما عند انعقاد النطفة. والثانی: اختیار الفرد نفسه للإسلام عند بلوغه.
وقد ذکروا عددا من الأدلة النقلیة وغیر النقلیة علی الشرط الأول. ویتضمن هذا المقال تحقیقا
دقیقا فی هذه الأدلة یتضح من خلاله عدم تمامیة أی منها، بل الظاهر من الروایات وکلام الفقهاء
اشتراط إسلام الوالدین معا، الذی هو مقتضی الأصل وقاعدة الدرء والاحتیاط أیضا .
Apostasy and its punishment is one of the controversial Islamic rulings. In Shiite jurisprudence، apostasy is divided into two types: Fitri and Milli (A person born to a Muslim parent who later rejects Islam is called a murtad fitri، and a person who converted to Islam and later rejects the religion is called a murtad milli). The most severe punishment for apostasy is related to the male Murtad Fitri which، in addition to the death penalty، also has other specific sentences. Famous Shiite juristss have mentioned two conditions in the definition of Murtad Fitri: First، at least one of the parents must be Muslim at the time of conception; second، the person must have chosen Islam at the time of puberty. There are a number of narrated and non-narrated reasons for the first condition. In this study، it can be clear careful investigation of these reasons that none of them are complete، but the narrations of the jurists indicate the need for parents to be Muslim. This idea is also based on the principle of averting and the rule of reservation.
Machine summary:
اما تعریف اصطلاحی مرتد فطری در کلام بیشتر متأخران بدین صورت است: «کسی که [دستکم] یکی از پدر و مادرش در هنگام انعقاد نطفهاش مسلمان بودهاند و خودش نیز در هنگام بلوغ، اسلام را اختیار نموده است و سپس از آن خارج شده باشد.
» (ورعی، 1378: ص79) به هر حال، هیچکدام از مستدل و مستشکل دلیل متقنی بر ادعای خود در استظهار از عبارت ارائه ننمودهاند و استدلال هردو خدشهپذیر است؛ بنابراین، روایت مجمل است و استنباط کفایت اسلام یکی از والدین از آن تام نیست؛ همانگونه که مقدس اردبیلی نیز به این مطلب اذعان دارد (اردبیلی، 1403ق: ج13، ص321).
روایت سوم: معتبرۀ عبیدبنزراره مرحوم کلینی از طریق عدهای از اصحابشان، از احمدبنمحمدبنعیسی از حسینبنسعید از نضربنسوید از قاسمبنسلیمان از عبیدبنزراره چنین روایت میکند: امام صادق7 دربارۀ کودکی که نزد پدر و مادرش است و شرک اختیار کرده، فرمودند: «لا یترک و ذلک إذا کان أحد أبویه نصرانیا» یعنی «اگر یکی از آنها نصرانی باشد [و دیگری مسلمان] رها نمیشود.
اما چند اشکال در روایت و تمسک به آن وجود دارد: اشکال نخست برخی از معاصران در سند روایت اشکال نمودهاند و آن را غیرمعتبر دانستهاند؛ چون این روایت را مرحوم کلینی و شیخ نیز نقل نمودهاند (حر عاملی، 1409ق: ج28، ابواب حد المرتد، باب 22، ح22) و در آنها ابان از برخی اصحاب از امام صادق7 نقل نموده است؛ بنابراین روایت مرسل بوده و معتبر نیست (ورعی، 1378: ص77).
بنابراین، دلیل تامی دربارۀ مسئلۀ کفایت اسلام یکی از والدین در اثبات ارتداد فطری وجود ندارد؛ بلکه ظاهر نسخۀ صحیح روایت دوم و نیز سخن برخی از پیشینیان، مانند شیخ طوسی، اشتراط اسلام والدین است.