Abstract:
نقش کلیدی پروژههای زیرساخت دولتی در ارتقاء رشد ناخالص ملی و نیل به توسعهیافتگی و همچنین حجم عظیم سرمایهگذاری موردنیاز این دست پروژهها، اهمیت اجرای کارا و اثربخش آنها را دوچندان ساخته است. مدیریت موفق این پروژهها و خلق ارزش مطلوب از آنها در جهت منافع عمومی، در گرو حاکمیت خوب مجموعه پروژهها میباشد که در سطحی کلان-تر از تک پروژه و در قالب پورتفولیوها اعمال میشود. بهرهگیری از اصول حاکمیت خوب در این سطح، منجر به ارتقاء عملکرد پورتفولیو و نتایجی چون تخصیص بهینهی منابع به پروژهها در راستای ملزومات استراتژیک سازمان میشود. اما اعمال چنین حاکمیتی در بستر پیچیده دولتی، با موانعی افزونتر از بخش خصوصی مواجه است که شناسایی و تحلیل این موانع، راه را برای طراحی مدلهای حاکمیتی متناسب هموار میسازد. برای تحقق این امر، از تجارب 18 نفر از خبرگان با سابقه 15 تا 25 سال تصدی پستهای کلیدی تاثیرگذار بر حاکمیت پورتفولیوهای زیرساخت بهرهگیری شد که بهعنوان جامعه پژوهش و با نمونهگیری هدفمند انتخاب شدند. پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی-توسعهای و از نوع پژوهش کیفی بوده و با روششناسی پدیدارشناسی انجام شده است. دادههای موردنیاز از طریق مصاحبههای نیمه-ساختاریافته جمعآوری و سپس تحلیل شدند. طبق نتایج پژوهش، موانع حاکمیت خوب پورتفولیوهای پروژههای زیرساخت در پنج گروه شامل: موانع رفتاری، موانع سازمانی، موانع اعتباری، موانع کلان ساختاری و موانع کلان راهبردی دستهبندی و در قالب یک الگوی ساختاری سه لایهای ترسیم شد.
Machine summary:
وضعیت پروژه های زیرساخت حوزة راه کشور مؤیـد آن اسـت کـه حاکمیـت پورتفولیـوی پروژه ها در این بخش ، عملکرد مناسبی نداشته و در ایفای هر سـه وظیفـۀ فـوق نـاموفق بـوده است ؛ به گونه ای که : ١) جهت گیری راهبردی در این حوزه که بایـد از طریـق اسـناد بالادسـتی همچون طرح جامع راه های کشور تنظیم شود، به تصویب نرسیده و اجرا نمیشـود؛ ٢) تعـداد پروژه های سازمان با منابع در دسترس آن تناسبی ندارد، به طوری که مجموع بودجۀ مورد نیـاز پروژه های تعریف شده در حوزة راه کشور معادل سالی ٢٥،٠٠٠ میلیارد تومان اسـت کـه تنهـا ٦،٠٠٠ میلیارد تومان (ربع مبلغ موردنیاز) به پروژه های مربوطه تزریق میشـود و ٣) نظـارت و کنترل اثربخشی بر پروژه ها اعمال نمیشود که در مقـالات سـازمان پـژوهش هـای مجلـس در خصوص پروژه های عمرانی به کرات به آن اشاره شـده اسـت [٥؛ ١١].
اما بهبـود ایـن وضـعیت از راه بهـره گیـری از چـارچوب هـای حاکمیتی کشورهای توسعه یافته که متناسب با شرایط آن کشورها تدوین شده است ، امکانپـذیر نمیباشد که در این راستا تعداد زیادی از پژوهش های پیشـین بـر لـزوم سـازگاری چـارچوب حاکمیت پورتفولیو با بستر اجرای پروژه ها تأکید کرده اند [٨؛ ٩؛ ١٠؛ ١٢].