Abstract:
مدرسه ترجمه حنین بن اسحاق
سید احمد هاشمی ص 23
پژوهشگران تاریخ اندیشه دوره اسلامی، حنین بن اسحاق (194-260ق) را به درستی، نماینده فرهنگ یونانی ـ رومی در عصر نخست عباسی دانسته اند. او مترجمی توانا و پزشکی حاذق به شمار می آمد و در فلسفه و کلام مسیحی دست داشت. بی تردید می توان حنین را بزرگ ترین مترجم نهضت ترجمه عصر عباسی خواند، چنان که منابع کهن نیز او را «شیخ المترجمین» نام داده اند. او در این عرصه شیوه گذار بود و مکتب دار. به اعتقاد حنین هر ترجمه بر حسب توانایی مترجم و ذوق و دانش سفارش دهنده شکل می گیرد. از این رو، او گاه در ترجمه اثری به شرح و ایضاح کامل معانی می پردازد و گاه در تلخیص متن مبالغه می ورزد؛ با این همه ویژگی های ثابتی در سبک ترجمه وی و هم مکتبانش قابل تشخیص است. در این پژوهش، گوشه هایی از زندگی علمی حنین همچنین روش ترجمه او و شاگردانش و نیز نسبت حلقه ترجمه او با دانشوران و دولتمردان زمانه بررسی شده است.
Machine summary:
"ظاها این نخستین ترجمهء حنین با ترجمههای پیشینیان تفاوتی آشکار داشته است،چرا که ابن ماسویه که یکی از اصلیترین حامیان ترجمه در آن روزگار بود نیز ناباورانه در آن نگریست و به وحی نزدیکش شمرد(ابن ابی اصیبعه،ص 652)؛درحالی که حنین خود از ترجمههای روزگار جوانیاش راضی نبود و بعدها در اغلب آنها تجدید نظر کرد،به ویژه آنکه وی ظاهرا پس از چهل سالگی به تصحیح متون،قبل از ترجمه آنها اهتمام بیشتری پیدا کرد.
از این نمونهها چنین برمیآید که حنین در زمینه تعلیم آثار جالینوس تجربیاتی داشته است و شاگردان او در درجه اول دانشجویان طب یونانی بودهاند،اما آنان کی به حنین پیوستند؟ حنین رسالهء ترجمههای جالینوس را در 84 سالگی،یعنی به سال 242 ق7611/ اسکندرانی نگاشت و در 052 ق5711/ اسکندرانی،یعنی ده سال پیش از مرگش، اطلاعات آن را روزآمد کرد و در آن قسمت عمدهای از 93 سال فعالیت ترجمانی خود و یارانش را بازگفت(همان،ص 25)؛اما اطلاعات این رساله و سایر منابع در تعیین دقیق زمان شکلگیری حلقه او چندان راهگشا نیست.
سفارش این شمار اندک از ترجمه چندان شگفت نیست؛اما چرا محمد و احمد بن موسی که از عالمان هندسه و نجوم و علم الحیل بودند و منابع هیچ گزارشی از اشتغال آنها به پزشکی به دست ندادهاند،خواستار ترجمه 85 اثر جالینوس شدند1؟به گفتهء ابو سلیمان منطقی سجستانی بنو موسی گروهی از مترجمان از جمله حنین و حبیش و ثابت بن قره را در استخدام آورده بودند و به آنان ماهانه پانصد دینار(حدود 5212 گرم طلای تقریبا خالص)برای ترجمه و ملازمت میپرداختند(ابن ندیم،ص 403؛ابن ابی اصیبعه،ص 062)."