Abstract:
محمد عابد الجابری نواندیش و متفکر مغرب اسلامی است که رویکرد انتقادی او نسبت به «سنت» در شرق جهان اسلام نیز موجب شهرت وی شده است. به اعتقاد جابری اگرچه بسیاری از اندیشمندان و نویسندگان مسلمان برای تعامل سنت و مدرنیته تلاش کردهاند ولی کوشش آنها به دلیل گرفتار شدن در افراط و تفریط، دستاوردی مطلوبی نداشته است. اما او خود از طرح انتقادی سخن میگوید که راه میانهای بین دیدگاه بنیادگرایان و غربگرایان است؛ زیرا وی نه برگشت به افکار سلف را میپذیرد و نه طرد سنت و غربی شدن را. راهکار پیشنهادی جابری، برای برونرفت از بحران موجود، احیای تفکر یا خرد انتقادی، ارزیابی مجدد میراث «سنت»، بهکارگیری مفاهیم نوین با تکیه بر گذشته و بومیسازی آنهاست. مقاله حاضر با مرور کوتاه به شرح حال و آثار جابری و نگاه گذرا به جریانهای معاصر اسلامی، به دنبال آن است تا مفاهیم حقوق بشر، دموکراسی و سکولاریزم را در غرب و سپس جایگاه آنها را در جهان اسلام از دیدگاه او مورد بحث و بررسی قرار دهد.
Machine summary:
"مقاله حاضر با مرور کوتاه به شرح حال و آثار جابری و نگاه گذرا به جریانهای معاصر اسلامی، به دنبال آن است تا مفاهیم حقوق بشر، دموکراسی و سکولاریزم را در غرب و سپس جایگاه آنها را در جهان اسلام از دیدگاه او مورد بحث و بررسی قرار دهد.
پرسش اصلی که میتوان طرح کرد این است که الگوی اعلامیه مذکور چیست و بر مبنای کدام نظام فکری شکل گرفته است؟ نخستین پاسخی که به ذهن میرسد، دین و مفاهیم دینی است؛ زیرا دین با سرشت وحیانی خود امر عام و فراتر از هر فرهنگ و زمان و مکان عمل میکند.
سه: اسلام و سرشت جهانی حقوق بشر جابری در کتاب حقوق بشر و دموکراسی تلاش میکند تا ارکان نظری حقوق بشر، یعنی همانندی میان نظام طبیعت و عقل، وضع طبیعی و قرارداد اجتماعی را در گسترۀ فرهنگ اسلامی مورد بررسی قرار دهد.
به همین دلیل جابری جریانهای فکری اسلامی را که در مواجهه با فرهنگ تهاجمی غرب، به وجود آمدهاند، به سهگروه تقسیم میکند: گروه نخست که جابری آن را «جریان سنتگرا» مینامد، با تطبیقسازیهای ناسنجیده میان شورا و بیعت با دموکراسی غربی، به علت رویکرد منفعلانه و واپسگرایانه در برابر نیازهای واقعی روز، دستاورد مطلوبی برای جهان اسلام در پی نداشته است.
از سوی دیگر طرح مسئلۀ سکولاریسم نیاز واقعی کشورهای عربی اسلامی نیست بلکه چیزی که این کشورها به آن نیاز دارند عقلانیت و دموکراسی است که اندیشمندان معاصر عرب بایستی برای برپایی نظام مبتنی بر عقلانیت و دموکراسی جدیت بهخرج دهند."